«Η αντιμετώπιση της βίας στην οικογένεια. Η παρέμβαση της Αστυνομίας»
Εισήγηση της Μπούσιου Μαρίας Υπαστυνόμου Β΄ - Ψυχολόγου
Γραφείο Ενδοοικογενειακής Βίας Α.Τ. Λευκού Πύργου

Η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα ευρύτερο διαχρονικό κοινωνικό πρόβλημα που σχετίζεται με πολλούς παράγοντες και που συντείνει στην εμφάνιση πολλών προβλημάτων.
Η Anita Vestal (Domestic Violence and Mediation: Concerns and Recommendations, 2007) στρέφει τη συζήτηση από τη μελέτη μεμονωμένων επεισοδίων βίας στην κουλτούρα βίας. Παλαιότερα, υπήρχε η αντίληψη ότι είναι ιδιωτική υπόθεση «αυτός είναι ο άντρας σου, ακόμα κι αν δεν σου φέρεται καλά, θα υποφέρεις σιωπηλά» «τι θα πει ο κόσμος αν χωρίσεις». Επίσης, η κακοποίηση αποτελούσε έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο συνέτισης και πειθαρχίας. Ο Καζαντζάκης στο βιβλίο του αναφορά στο Γκρέκο, περιγράφει την πρώτη του ημέρα στο σχολείο ως εξής. Ο πατέρας παραδίδει τον γιο στο δάσκαλο λέγοντας: «Το κρέας δικό σου, τα κόκκαλα δικά μου. Μην τον λυπάσαι, δέρνε τον, κάνε τον άνθρωπο». « Έγνοια σου, έχω το εργαλείο που κάνει ανθρώπους» ο δάσκαλος και έδειξε τη βίτσα. Σήμερα, με τον Νόμο 3500/2006 οι εκπαιδευτικοί έχουν νομική υποχρέωση να αναφέρουν άμεσα περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος μαθητή τους, που διαπίστωσαν ή τους καταγγέλθηκε, στον Διευθυντή της σχολικής μονάδας, ο οποίος, εν συνεχεία, υποχρεούται να ενημερώσει άμεσα τον αρμόδιο Εισαγγελέα ή την αστυνομική Αρχή
Σύμφωνα με τον Νόμο 3500/2006 η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα έγκλημα που διώκεται αυτεπάγγελτα. Αυτεπάγγελτη δίωξη σημαίνει ότι η υποβολή μήνυσης, καταγγελίας ή απλής αναφοράς στις διωκτικές αρχές, αρκεί για να εφαρμοστεί ο Νόμος. Εκτός από αυτόν που έχει δεχτεί την ενδοοικογενειακή βία και οποιοσδήποτε άλλος έχει το δικαίωμα να καταγγείλει στις αρχές περιστατικό το οποίο διαπίστωσε ότι συνέβη. Εφόσον η αστυνομία ενημερωθεί για μια καταγγελία, ξεκινάει να τη διερευνά. Ακόμα και αν το θύμα δεν επιθυμεί την ποινική δίωξη του δράστη, αυτός θα αναζητηθεί, εφόσον έχουμε αυτόφωρο αδίκημα, προκειμένου να συλληφθεί και να οδηγηθεί στον Εισαγγελέα.
Δυστυχώς δεν καταγγέλλονται όλα τα περιστατικά στις διωκτικές αρχές. Ο σκοτεινός αριθμός των αδικημάτων ενδοοικογενειακής βίας εκτιμάται ότι είναι μεγάλος.
Η καταγγελία μπορεί να γίνει στο 100 είτε τηλεφωνικά, είτε με γραπτό μήνυμα, όπου θα αναφέρεται:
• Ακριβή διεύθυνση
• Ονοματεπώνυμο
• Είδος επείγουσας ανάγκης (π.χ. «κινδυνεύει η ζωή μου», «δέχομαι βία από το/τη σύζυγό μου»)

Ακόμα και αν το περιπολικό μετά από κλήση στο 100 φτάσει στο σημείο αλλά δεν διαπιστώσει π.χ. δεν ανοίγει κανένας την πόρτα και υπάρχει ησυχία, θα διαταχτεί τις επόμενες ημέρες να γίνει διερεύνηση του περιστατικού από το κατά τόπο Αστυνομικό Τμήμα ή Γραφείο Ενδοοικογενειακής Βίας.
Καταγγελία μπορεί να γίνει στα Αστυνομικά Τμήματα και τα Γραφεία Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας. Στη Θεσσαλονίκη λειτουργούν δύο Γραφεία, το ένα στο Αστυνομικό Τμήμα Λευκού Πύργου και το άλλο στο Αστυνομικό Τμήμα Αμπελοκήπων – Μενεμένης. Οι Υπηρεσίες Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας της Ελληνικής Αστυνομίας λειτουργούν σε όλη την χώρα. Στην επίσημη ιστοσελίδα της Ελληνικής Αστυνομίας www.astynomia.gr υπάρχουν διαθέσιμα τα στοιχεία επικοινωνίας με τα Αστυνομικά Τμήματα της Χώρας, τα στοιχεία επικοινωνίας των Υπηρεσιών Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας και χρήσιμες πληροφορίες για τη σχετική νομοθεσία.
Ο Νόμος 3500/2006 ορίζει τις μορφές ενδοοικογενειακής βίας ως εξής:
• Ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη (άρθρο 6)
• Ενδοοικογενειακή παράνομη βία και απειλή (άρθρο 7)
• Βιασμός και κατάχρηση σε ασέλγεια (άρθρο 8)
• Ενδοοικογενειακή προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας (άρθρο 9)

Ως θύμα ορίζεται τόσο το μέλος της οικογένειας στο οποίο τελέστηκε η αξιόποινη πράξη όσο και ο ανήλικος που ήταν παρών στις αξιόποινες πράξεις.

Όταν επιλαμβανόμαστε σε περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας:
1. Φροντίζουμε το θύμα και ο δράστης να βρίσκονται σε διαφορετικούς χώρους
2. Αρχικά δίνουμε χρόνο στο θύμα για να ηρεμήσει και έπειτα προχωράμε στη λήψη κατάθεσης. Αρχικά το αφήνουμε να αφηγηθεί και στη συνέχεια κάνουμε διευκρινιστικές ερωτήσεις. Έχουμε στο νου μας να αποφύγουμε τη δευτερογενή θυματοποίηση. Αρχικά εστιάζουμε στα δύο τελευταία εικοσιτετράωρα προκειμένου να δούμε αν έχουμε αυτόφωρο αδίκημα και στη συνέχεια παίρνουμε ένα ιστορικό και καταγράφουμε και παρελθοντικά περιστατικά βίας.
3. Όταν αναφέρεται τραυματισμός, χορηγούμε παραγγελία για ιατροδικαστική εξέταση.
4. Ενημερώνουμε το θύμα:
• για φορείς που παρέχουν υπηρεσίες αρωγής όπως ξενώνες φιλοξενίας και υπηρεσίες ψυχολογικής, νομικής υποστήριξης (προτρέπουμε να πάρουν τηλέφωνο στο 15900)
• για τη δυνατότητα επιβολής περιοριστικών όρων στο δράστη (π.χ. να απομακρυνθεί από την οικία)
• για τη διαδικασία της ποινικής διαμεσολάβησης όταν προβληματίζεται για την ενδεχόμενη διάλυση της οικογένειας σε περίπτωση καταδίκης του δράστη. Στην ποινική διαμεσολάβηση, εφόσον το δέχεται το θύμα και εφόσον ο δράστης αποδέχεται να τηρήσει κάποιες προϋποθέσεις του Νόμου, αντί να γίνει δίκη, ο δράστης παρακολουθεί συνεδρίες με ψυχολόγο. Αν όμως δεν ολοκληρώσει το πρόγραμμα με τον ψυχολόγο ή αν ενώ δεσμευτεί ότι θα παρακολουθήσει δεν παρουσιαστεί ποτέ, τότε ανασύρεται η δικογραφία και η ποινική διαδικασία συνεχίζεται κανονικά, χωρίς να επιτρέπεται πλέον υποβολή νέου αιτήματος για ποινική διαμεσολάβηση.

Συνήθως το θύμα είναι μπερδεμένο, έχει ανάμεικτα συναισθήματα:
• Θυμό για τον δράστη και την κακοποίηση που υπέστη
• Φόβο να μην αγριέψει περισσότερο ο δράστης μετά την καταγγελία και γίνουν χειρότερα τα πράγματα
• Ανησυχία να μην τον βλάψει με την υποβολή μήνυσης
«Κάντε του συστάσεις, να μη λερωθεί το ποινικό του μητρώο»
(μητέρα δράστη)
• Ντροπή
• Ανησυχία για το πώς θα βιωθεί αυτή η κατάσταση από τα παιδιά

Τα θύματα όπως και οι θύτες, προέρχονται από όλα τα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, ανεξαρτήτως εθνικότητας, θρησκείας και πολιτισμικού πλαισίου, ακόμα και αν σε κάποιες περιπτώσεις αυτοί οι παράγοντες λειτουργούν ενισχυτικά. Συναντούμε δυσκολίες με αλλοδαπές από άλλα πολιτισμικά πλαίσια όπου η βία είναι ανεκτή, το να χτυπήσει ο άντρας τη γυναίκα δεν θεωρείται κακό και αρμόδια για την επίλυση διαφορών είναι η κοινότητά τους και όχι η αστυνομία. Οι γυναίκες αυτές αν καταγγείλουν στην αστυνομία, θα απομονωθούν από την κοινότητα και αυτό λειτουργεί αποτρεπτικά.

Μέσα από τις αφηγήσεις των γυναικών αναδύεται μια υποσυνείδητη πεποίθηση ότι έχουν την υποχρέωση να κάνουν τη σχέση τους να πετύχει, γι’ αυτό και δεν φεύγουν. Μια άλλη δυσλειτουργική πεποίθηση είναι ότι έχουν επενδύσει πολύ χρόνο και προσπάθεια στη σχέση και είναι απρόθυμες να φύγουν.
Η ενδοοικογενειακή βία υπάρχει σε όλα τα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα. Οι δράστες σε κάποιες περιπτώσεις είναι χρήστες ουσιών και σε κάποιες άλλες ψυχικά ασθενείς που δεν λαμβάνουν τη φαρμακευτική τους αγωγή και δεν παρακολουθούνται από ειδικό ψυχικής υγείας. (Οι διαγνώσεις που έχουμε συναντήσει σε τέτοια περιστατικά είναι σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, τοξική ψύχωση, άνοια). Τονίζω ότι το χαρακτηριστικό που έχουν οι δράστες είναι ότι δεν λαμβάνουν αγωγή και δεν παρακολουθούνται από ειδικό ψυχικής υγείας. Δε θέλω να δοθεί λάθος μήνυμα, δεν είναι όλοι οι ψυχικά πάσχοντες δράστες ή εν δυνάμει δράστες. Στις περιπτώσεις που έχουμε έναν ψυχικά πάσχοντα σε κρίση που προκάλεσε επεισόδιο ενδοοικογενειακής βίας, ενημερώνουμε Εισαγγελέα για να ακολουθηθεί η διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις. Σε άλλες περιπτώσεις το προφίλ του δράστη είναι κάτοχος πτυχίων και μεταπτυχιακών με καλή οικονομική κατάσταση.
Συνήθως κατά την απολογία τους αρνούνται τις κατηγορίες και τη σοβαρότητα της κατάστασης «δεν έκανα τίποτα σπουδαίο, τα μεγαλοποιούν, μην τους ακούτε»
Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις οι δράστες υποβάλουν και αυτοί μήνυση σε βάρος του θύματος για ενδοοικογενειακή βία ή για ψευδή καταμήνυση. Όταν είναι προφανές ότι αυτό γίνεται για λόγους αντεκδίκησης, ενημερώνουμε τον Εισαγγελέα Ποινικής Δίωξης ο οποίος έχει την αρμοδιότητα να διατάξει μετά τον σχηματισμό δικογραφίας σε βάρος του θύματος, να αφεθή ελεύθερο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Ο κόσμος εξελίσσεται, η αντίληψη μας για την ενδοοικογενειακή βία αλλάζει, όπως και η αντίληψη για τον ιδιωτικό και τον δημόσιο βίο μας και αυτό επηρεάζει και τη Νομοθεσία. Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας είναι ένα ευρύ και περίπλοκο φαινόμενο που αποτελεί κομμάτι της σύγχρονης κοινωνίας. Συνδέεται με πολλά κοινωνικά προβλήματα, επομένως δεν αποτελεί ιδιωτική υπόθεση, αλλά κοινωνική παθογένεια. Καλούμαστε ο καθένας από την πλευρά του να φερθεί με επαγγελματισμό και υπευθυνότητα για την αντιμετώπισή του.

Ανήλικος θύμα ενδοοικογενειακής βίας
Θεοφανώ Παπαζήση
Αν. καθηγήτρια

1. Άσκηση γονικής μέριμνας και επιμέλειας. Κακή άσκηση.
Όταν το 1983 η γονική μέριμνα αντικατέστησε της πατρική εξουσία, η οποία ήταν απόλυτο δικαίωμα εξουσίας του πατέρα στο τέκνο χωρίς όρια, πλην της θανάτωσης, χρειάστηκε να προσδιοριστεί η έννοιά της ως δικαιώματος και υποχρέωσης. Κριτήριο για κάθε απόφαση των γονέων ή του δικαστηρίου που αφορά το τέκνο, είναι το συμφέρον του (1511 ΑΚ). Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του τέκνου, την εκ-προσώπησή του ενώπιον των αρχών και τη διοίκηση της περιουσίας του.
Η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανα-τροφή του, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του (άρθρου 1518 ΑΚ). Η λήψη σωφρονιστικών μέτρων επιτρέπεται μόνον εφόσον αυτά είναι παι-δαγωγικής αναγκαία και δεν θίγουν την αξιοπρέπεια του τέκνου (παρ. 2).
Η παραβίαση του λειτουργήματος της επιμέλειας συνεπάγεται την αφαίρεση της επιμέλειας από τον γονέα που ασκήσει κακώς ή καταχρη-στικώς το λειτούργημά του μετά από αίτηση του άλλου γονέα, συγγενών ή του εισαγγελέα (1532 &1 ΑΚ). Η επιμέλεια μπορεί να ασκηθεί από τον άλλο γονέα ή από τρίτο πρόσωπο, φυσικό ή νομικό πρόσωπο (1533 ΑΚ). Ο εισαγγελέας σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις διατάσσει κάθε πρόσφορο μέσο για την προστασία του ανηλίκου μέχρι την έκδοση της απόφασης του δικαστηρίου στο οποίο πρέπει να απευθυνθεί εντός 90 ημερών με δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης εντός επιπλέον 90 ημερών.

2. Ενδοοικογενειακή βία.
Οι σχέσεις των μελών της οικογένειας δεν είναι πάντοτε αυτές που αναμένεται. Η βία στην οικογένεια είναι παλαιά όσο και η οικογένεια. Ο νόμος 3500/2006 απαγορεύει (άρθρο 2) την άσκηση κάθε μορφής βίας μεταξύ των μελών της οικογένειας.
Θύμα οικογενειακής βίας θεωρείται και κάθε πρόσωπο, μέλος στην οικογένεια, στην οποία τελέσθηκε αξιόποινη πράξη και ο ανήλικος ε-νώπιον του οποίου τελείται μία από τις αξιόποινες πράξεις που προβλέ-πονται στον νόμο.
Δράστες είναι και πρόσωπα που παρέχουν υπηρεσίες κοινωνικής μέριμνας σε φορείς δημόσιους ή ιδιωτικούς (άρθρο 6 § 5).
Μορφές ενδοοικογενειακής βίας είναι η βία, η απειλή, η κατάχρηση σε ασέλγεια, η ενδοοικογενειακή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, ο βιασμός και άλλες καθώς και πράξεις που τελούνται ενώπιον ανηλίκου μέλους της οικογένειας, χωρίς το ίδιο το πρόσωπο να κακοποιείται.

3. Εφαρμογή στην πράξη της απομάκρυνσης.
Στην πράξη όταν υπάρχει βία στην οικογένεια, αυτή καταγγέλλεται από την κοινωνική υπηρεσία ή το σχολείο ή την αστυνομία στην εισαγ-γελία ανηλίκων, που οφείλει να διατάξει χωρίς καθυστέρηση έρευνα είτε από την αστυνομία είτε από την κοινωνική υπηρεσία ανάλογα με την πε-ρίπτωση. Αν αποδειχθεί η παραμέληση ή κακοποίηση, το παιδί απομα-κρύνεται από το οικογενειακό περιβάλλον. Η απομάκρυνση μπορεί να είναι άμεση ή μετά την έρευνα ανάλογα με την περίπτωση.
Παρακολούθηση. Όταν υπάρχει παραμέληση ή κακή άσκηση του γονεϊκού ρόλου των γονέων θα αρκούσε η επιμέλεια της κοινωνικής υ-πηρεσίας, η οποία θα μπορούσε να ασκηθεί με συνεδρίες των γονέων και των παιδιών, μαζί ή χωριστά, συμμετοχή τους σε ομάδες, στις οποίες θα μπορούσαν να έχουν κάποιας μορφής «εκπαίδευση», ώστε να βελ-τιωθούν οι σχέσεις τους. Αυτό είναι εφικτό και το καλύτερο, γιατί τα παιδιά δεν απομακρύνονται από την οικογένεια και η σχέση των μελών της, ακόμη και ο χαρακτήρας τους, μπορεί να βελτιώνεται.
Απομάκρυνση. Η απομάκρυνση του παιδιού είναι συνήθως τραυμα-τική γι’ αυτό, ακόμη και στις χειρότερες περιπτώσεις γονέων. Μετά την απομάκρυνση συχνά το παιδί τοποθετείται σε φορέα παιδικής προστασί-ας.
Η τοποθέτηση σε φορέα παιδικής προστασίας γίνεται με κριτήρια όχι πάντα επιστημονικά, αλλά περίπου τυχαία. Θα πρέπει να υπάρχει
-θέση σε κάποιο φορέα,
-το παιδί να έχει συγκεκριμένη ηλικία, διότι οι φορείς θέτουν όρια στην εισαγωγή,
-ο φορέας κατά προτίμηση να μην βρίσκεται μακριά από τον τόπο κατοικίας του.
Ένα πρόβλημα είναι η ψυχική κατάσταση του παιδιού καθώς και τα τραύματα που αυτό έχει υποστεί. Πολλά παιδιά λόγω των ψυχικών τους τραυμάτων, τα οποία δεν μπορούν να αντέξουν, έχουν τάσεις ακραίας συμπεριφοράς ή φυγής. Στα ιδρύματα παρότι υπάρχει ψυχολόγος και κοινωνικοί λειτουργοί δεν είναι πάντα ο κατάλληλος χώρος για κάθε παι-δί, είτε διότι είναι πολλά τα παιδιά και το προσωπικό δεν επαρκεί είτε διότι το παιδί έχει ανάγκη εξειδικευμένης ψυχικής θεραπείας.

4. Υπόθεση εργασίας: Καταγγέλλεται στην αστυνομία βιασμός 13χρονου κοριτσιού. Ο δράστης συλλαμβάνεται. Στην ανάκριση που διε-νεργείται νόμιμα με παρουσία ψυχολόγων διαπιστώνεται ότι το παιδί εί-ναι και θύμα μαστροπείας. Το θύμα ανακρίνεται νόμιμα επί όσο χρόνο χρειαστεί και καταθέτει για όλα όσα μπορεί.
Μετά το τέλος των ανακρίσεων οι δράστες προφυλακίζονται και το θύμα απομακρύνεται από την οικογένεια και πρέπει να μεταφερθεί που; σε φορέα παιδικής προστασίας??
Τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας έχουν δικαίωμα για ηθική συμπα-ράσταση από νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, που λει-τουργούν υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλ-ληλεγγύης και τις κοινωνικές υπηρεσίες των οργανισμών τοπικής αυτο-διοίκησης (άρθρο 21 § 1, ν. 3500/2006).
Πολύ περισσότερο τα θύματα βιασμού ή σεξουαλικής εκμετάλ-λευσης έχουν αυτή την ανάγκη.
Στην πράξη δεν υπάρχει η κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή για την πραγματική αρωγή των θυμάτων.

Λύσεις;
Αναδοχή; Θα μπορούσε η αναδοχή να είναι λύση το πρόβλημα των παιδιών που απομακρύνονται από την οικογένειά τους; Οι υποψήφιοι ανάδοχοι γονείς ζητούν παιδιά κυρίως προσχολικής ηλικίας.
Τα εφηβάκια και πάντως τα παιδιά με βαρύ προσωπικό παρελθόν ή σεξουαλική κακοποίηση δεν είναι πάντα εύκολο να τοποθετηθούν σε αναδοχή.
Αλλά και αν κάποιοι θα ενδιαφέρονταν να αναλάβουν ένα σεξουαλι-κά κακοποιημένο παιδί, πως θα το ανέτρεφαν;
Η αγάπη αρκεί για να επουλώσει τέτοια τραύματα;
Ένα παιδί πληγωμένο και κακοποιημένο απαιτεί ειδική θεραπευ-τική φροντίδα, η οποία κοστίζει πολύ χρήμα και χρόνο.
Οι ανάδοχοι γονείς σπάνια θα έχουν τέτοια εκπαίδευση ή ικανότητα.

Έλλειψη ειδικών δομών
Η τοποθέτηση σε κάποια από τις δομές που υπάρχουν δεν είναι εύ-κολη, όχι μόνον επειδή τα περισσότερα ιδρύματα παιδικής προστασίας δεν δέχονται παιδιά μεγαλύτερα των 12 ετών. Αλλά ακόμη και αν το δε-χθούν δεν έχουν την κατάλληλη ψυχοθεραπευτική υποδομή για την αντι-μετώπιση τέτοιων περιστατικών, ούτε το παιδί θα αισθανθεί άνετα σε ένα τέτοια περιβάλλον. Τα άλλα παιδιά, που δεν είναι «αγγελάκια», τι συμπεριφορά θα επιδείξουν απέναντί του;
Ποια δομή θα ήταν κατάλληλη για την υποδοχή ενός τέτοιου παιδιού, το οποίο χρειάζεται μακρά και επίπονη ψυχοθεραπεία;
Η παιδοψυχιατρική κλινική ενός Νοσοκομείου μπορεί να είναι κα-τάλληλος χώρος; ΟΧΙ.
Στις παιδοψυχιατρικές κλινικές των Νοσοκομείων δεν υπάρχει η δυ-νατότητα τέτοιας μακράς νοσηλείας.

Που θα τοποθετηθεί ένα τέτοιο παιδί;
Τι προγράμματα θεραπείας υπάρχουν;
Πρόγραμμα θεραπείας δεν υπάρχει!

5. Πρόταση

Τα παιδιά που απομακρύνονται από την οικογένειά τους λόγω κακής άσκησης, μπορεί να είναι
- κακοποιημένα σεξουαλικά, ψυχολογικά ή σωματικά.
- απλώς να έχουν κάποια ψυχική διαταραχή
- να έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης, αλλά βαθιά ψυχικά τραύ-ματα
- να έχουν χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, χωρίς να είναι ανίκανα

Αυτά τα παιδιά και άλλα όμοια έχουν ανάγκη από ειδικό προστα-τευτικό περιβάλλον στο οποίο να δέχονται θεραπεία, για όσο χρόνο χρειαστεί και παράλληλα να ακολουθούν το ανάλογο εκπαιδευτικό πρό-γραμμα.
Αυτό απαιτεί μικρές θεραπευτικές ομάδες, οι οποίες να διαθέτουν το χώρο στον οποίο θα στεγάσουν τα παιδιά αυτά. Μονάδες με το φιλό-δοξο όνομα «σπίτι του παιδιού», στελεχωμένες με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, έχουν ήδη δημιουργηθεί από το Υπουργείο. Οι μονάδες αυτές εξυπηρετούν μόνον τις ανάγκες της συμπαράστασης των ανηλίκων ενώπιον των δικαστικών αρχών στην ανάκριση ή όπου χρειαστεί.

Αν είχαν νοικιαστεί από το Υπουργείο διαμερίσματα ικανά να στε-γάσουν 4-5 παιδιά με αυτά τα ειδικά χαρακτηριστικά το κάθε ένα, άλλα για παιδιά με ψυχοπαθητικά προβλήματα, άλλα πολυ-τραυματισμένα από την κακοποίηση κλπ., στα οποία τα παιδιά θα διαβιούσαν και συγχρόνως θα υπήρχε θεραπευτικό πρόγραμμα για κάθε παιδί, μετά το χρόνο που χρειάζεται τα παιδιά αυτά θα είχαν πάρει την φροντίδα που χρειάζεται.

Τα προγράμματα αυτά δεν υπάρχουν, το κενό είναι τεράστιο και τα κακοποιημένα παιδιά εντάσσονται σε φορείς παιδικής προστασίας, οι ο-ποίοι δεν έχουν την δυνατότητα να ασκήσουν τέτοια εξειδικευμένη φρο-ντίδα.
Και ?????

Συμπέρασμα
Η ουσιαστική φροντίδα της οικογένειας με προβλήματα από τις κοι-νωνικές υπηρεσίες μπορεί να αντιμετωπίσει επί τόπου τα προβλήματα παραμέλησης ή και κακοποίησης. Η κακοποιητική συμπεριφορά μπορεί να εκτοξεύεται σε κάποιες περιπτώσεις και από τα παιδιά στους γονείς, ως αντίδραση.
Σε περίπτωση κινδύνου ή κακοποίησης, σκόπιμη θα ήταν σε κάποιες περιπτώσεις απομάκρυνσης, η ύπαρξη ειδικών θεραπευτικών δομών για την τοποθέτηση των ψυχικά τραυματισμένων παιδιών.

                                                                        Θεσσαλονίκη 7 Νοεμβρίου 2022

              Επιστημονική Ημερίδα  «Η Βία κατά των Γυναικών»

«Άνδρας αυτός ο άλλος»

Φίλες και φίλοι,

Στην σημερινή σύντομη ομιλία μου, θα προσπαθήσω να φωτίσω πλευρές της ανδρικής ταυτότητας και του ανδρισμού, όπως αυτές διαμορφώθηκαν στο χρόνο.

 Φέρσου «σαν άνδρας». Αυτός είναι «αληθινός» άνδρας, και άλλες παρόμοιες εκφράσεις που κυριαρχούν και στις μέρες μας, δηλώνουν ως ένα βαθμό, ότι το χρωμόσωμα Υ,  δεν είναι αρκετό για να προσδιορίσει το ανθρώπινο αρσενικό, αλλά απαιτείται και προσπάθεια.

Ο Γάλλος φιλόσοφος Pierre Bourdieu λέει: Για να επαινέσεις έναν άνδρα, αρκεί να του πεις πως είναι «άνδρας», και πως το να είσαι άνδρας, σημαίνει να είσαι εξ αρχής  σε θέση ισχύος.

Από τη γέννηση της πατριαρχίας οι άνδρες, θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως όντα, κάτι παραπάνω από τις γυναίκες.

Η ιστορία της πατριαρχίας είναι γνωστή και από την Παλαιά Διαθήκη.

Ο θεός, δημιούργησε τον κόσμο χωρίς θηλυκή παρέμβαση. Έπλασε πρώτα τον άνδρα και μετά τη γυναίκα.

 Η ανδρική κυριαρχία, θεωρούνταν ως δώρο θεού προς τους άνδρες, οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να πεθάνουν υπέρ της ανδρικής εξουσίας.

 Την πατριαρχική εξουσία την συναντούμε και στην ελληνική μυθολογία. 

Στους αρχαίους λαούς, ο ανδρισμός θεωρείτο απόλυτη ηθική αξία,  ενώ η ομοφυλοφιλία δεν συμβάδιζε με την θηλυκότητα.

 Η ομοφυλοφιλική διαπαιδαγώγηση των νέων, ήταν μέσο μετάβασης στον κόσμο των ανδρών και φάση ζωής, για την  είσοδο στην ετεροφυλόφιλη αρρενωπότητα.

 Η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν τόσο ευγενική πράξη, που ο Σόλων την απαγόρευσε στην κοινωνία των δούλων.

Στην αρχαία Ρώμη ο πατέρας πατριάρχης, είχε το απόλυτο δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε κάθε μέλος του οίκου του.

Το ερώτημα, που απασχόλησε τις κοινωνίες στη συνέχεια, από την εποχή του Διαφωτισμού ως και στις μέρες μας, είναι, αν η αρρενωπότητα αποτελεί βιολογικό δεδομένο, ή ιδεολογικό κατασκεύασμα, όπως υποστηρίζουν οι Κονστρουκτιβιστικές θεωρίες(Constructivism: θεωρία γνώσης που υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι δημιουργούν γνώση και νοήματα από μία αλληλεπίδραση μεταξύ των εμπειριών τους και των ιδεών τους)

Οι βιολογικές θεωρίες αναφέρουν, πως η βιολογία καθορίζει την υπόσταση του αρσενικού και του θηλυκού.

 Τα δύο φύλα είναι φτιαγμένα, μόνο να αναπαράγονται και όλες οι διαφορές αρχίζουν και τελειώνουν, με τους όρχεις και τις ωοθήκες.

Ο μικρός αριθμός των ωαρίων και το πλήθος των σπερματοζωαρίων, δηλώνει την υπεροχή των ανδρών έναντι των γυναικών.

 Ο David Barash καθηγητής ψυχολογίας στην Ουάσιγκτον προσπαθεί να αποδείξει ότι ο βιασμός είναι φυσιολογικός για τον άνδρα, αντλώντας παραδείγματα από το ζωικό και το φυτικό βασίλειο.

Η βιολογία στα τέλη του 18^ου αιώνα  χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό  ως βάση για τον περιορισμό της γυναίκας στο μητρικό της ρόλο.  Ο άνδρας παραμένει το κριτήριο για τον προσδιορισμό της γυναίκας  και παρουσιάζεται σαν το τελειότερο δείγμα της ανθρωπότητας.

 Οι Κονστρουκτιβιστικές θεωρίες από την άλλη,

 Αναφέρουν πως για την αρρενωπότητα, δεν υπάρχει ένα και μοναδικό πρότυπο, που να ισχύει για κάθε τόπο και για κάθε εποχή.

 Η αρρενωπότητα είναι μια έννοια πολιτισμική, αποτελεί μια ιδεολογία που προσπαθεί να δικαιολογήσει την ανδρική κυριαρχία.

Η Μάργαρετ Μείντ αμερικανίδα ανθρωπολόγος, μελέτησε ιθαγενείς πληθυσμούς και διαπίστωσε την ύπαρξη ενός ευρέως φάσματος, ανδρικών και γυναικείων στερεότυπων, αλλά και μια μεγάλη ποικιλία σχέσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Η αρρενωπότητα διαφέρει ανάλογα με τις εποχές, τις φυλές και τις ηλικίες των ανθρώπων και η οποία μαθαίνεται, κατασκευάζεται και αλλάζει στο χρόνο.

 Κατά συνέπεια, το μεγάλο φάσμα των συμπεριφορών διαψεύδει την υπεροχή του βιολογικού παράγοντα.

Ο άνδρας της Βιομηχανικής εποχής

 Κατά τη Βιομηχανική περίοδο, η μετεξέλιξη της οικονομίας, από αγροτική σε βιομηχανική, προκαλεί τεράστιους κραδασμούς και επιφέρει ευρύτερες ανακατατάξεις στην οργάνωση των κοινωνιών και κυρίως στις σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Ουσιαστικά η βιομηχανική εποχή ορίζει και το τέλος της ανδρικής  παντοδυναμίας. Αφού οι άνδρες αναγκάζονται να απομακρυνθούν από το σπίτι για να εργασθούν και έτσι η παρουσία τους στο σπίτι γίνεται σπανιότερη.

Τα αγόρια της βιομηχανικής κοινωνίας δεν βρίσκουν πλέον, στο πρόσωπο του πατέρα τη δική τους ταύτιση, όπως συνέβαινε πριν. Αφού ο πατέρας απουσιάζει για μεγάλα χρονικά διαστήματα και έτσι αναζητούν υποκατάστατα ταύτισης αλλού, όπως σε ήρωες της περιπέτειας της λογοτεχνίας  και του κινηματογράφου.

 Η αναζήτηση  ανδρικής δύναμης στην βιομηχανική εποχή, μετατοπίζεται και στη συσσώρευση Πλούτου.

Οι άνδρες προκειμένου να αισθανθούν και πάλι δυνατοί επιδίδονται στον πλουτισμό και στην εξουσία που τους παρέχει το χρήμα.

   Την ίδια εποχή τα καθήκοντα των γυναικών διευρύνονται λόγω της απουσίας των ανδρών τους.

 Οι γυναίκες αντιλαμβάνονται, πως μπορούν να ανταποκριθούν σε περισσότερους ρόλους, από ότι προηγούμενα.

Ενώ οι γυναίκες στην Αμερική,  περισσότερο από ότι στην Ευρώπη, διεκδικούν δικαίωμα στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή, οι άνδρες από τη μεριά τους, εκφράζουν την απέχθεια τους για το νέο είδος γυναίκας, που διεκδικεί και υπερασπίζονται έντονα το διαχωρισμό των φύλων.

Η διαφοροποίηση επιδιώκεται με κάθε τρόπο.

 Το ποδόσφαιρο για παράδειγμα και το μπέιζμπολ μονοπωλούνται από τους άνδρες ως τα δημοφιλέστερα  στον ανδρικό πληθυσμό αθλήματα, προκειμένου να τονίσουν τον διαχωρισμό των φύλων.

 Καθιερώνεται επίσης, ο θεσμός των προσκόπων που έχει σκοπό να «σώσει» τα αγόρια από την εκθήλυνση και την διαφθορά του αστικού πολιτισμού.

Επινοούνται ήρωες όπως ο  καουμπόι κατεξοχήν αρρενωπός, βίαιος, ακούραστος πολεμιστής, συνοδευόμενος από το άλογο, το φαλλικό περίστροφο και το αλκοόλ, αλλά ποτέ καταπιεσμένος από τις γυναίκες.   

Πηγή δύναμης είναι και οι πόλεμοι μεταξύ των λαών, οι οποίοι επιβεβαιώνουν την ανδρική ισχύ.

Οι παγκόσμιοι πόλεμοι για παράδειγμα και η άνοδος του Χίτλερ αποτέλεσαν ασυνείδητα, την υπόσχεση της ανδρικής αποκατάστασης, και την απελευθέρωση της συγκρατημένης βίας των ανδρών.

Οι πόλεμοι δηλαδή, έστω και προσωρινά θέτουν τέρμα στην ανδρική αγωνία για την ταυτότητά τους.

 Οι άνδρες ξαναβρίσκουν τον παραδοσιακό τους ρόλο, το ρόλο του πολεμιστή, του βίαιου, του ισχυρού.  

Στην εποχή του Διαφωτισμού  μεγαλώνει ακόμα περισσότερο το ρήγμα μεταξύ ανδρών και γυναικών. (τέλος 17^ου και αρχές 18^ου αιώνα)

 Οι Γαλλίδες μάχονταν για ένα νέο κοινωνικό ιδεώδες, που περιελάβανε την κοινωνική άνοδο της γυναίκας και τα ανθρώπινα δικαιώματά της. Διεκδικούν το δικαίωμα στη γνώση, τον έρωτα                                          και αρνούνται το γάμο χωρίς έρωτα.

Ενώ  οι ανδρικές αξίες την εποχή αυτή ξεθωριάζουν, οι γυναίκες από τη μεριά τους, επιβάλλουν την παρουσία τους.

Σε διάστημα λίγων γενεών (1871 1914) εμφανίζεται ένας νέος τύπος γυναίκας, ο οποίος απειλεί σοβαρά τη διαχωριστική γραμμή των δύο φύλων.

Χάρη στις δημοκρατικές ιδέες, η μόρφωση των γυναικών γίνεται πραγματικότητα. Τα πανεπιστήμια παραχωρούν θέσεις στις γυναίκες, οι οποίες διεκδικούν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, διεκδικούν ίσες αποδοχές, για ίση προσφορά εργασίας.

 Αυτό αναστατώνει, όχι μόνο τους παραδοσιακούς αλλά και τους δημοκράτες άνδρες. Νοιώθουν να απειλούνται από το νέο πλάσμα που ήθελε να κάνει ότι και αυτοί.

 Η αγωνία των ανδρών μπροστά στην εξομοίωση των φύλων μεγαλώνει, όχι μόνο από την απειλή απώλειας των εξουσιών, αλλά και την απειλή απώλειας της ταυτότητα τους.

 Το τέλος του 19^ου αιώνα χαρακτηρίζεται από την κορύφωση  του πολέμου ενάντια στις γυναίκες και την επαναφορά του διαχωρισμού.

 Φιλόσοφοι ψυχολόγοι, βιολόγοι και ανθρωπολόγοι, προσπαθούν να καταδείξουν τη γυναικεία κατωτερότητα και αναγνωρίζουν ως μοναδικό προορισμό των γυναικών τη μητρότητα.

 Οι άνδρες τρομοκρατημένοι από τις φεμινιστικές διακηρύξεις και φοβισμένοι από τη μητρική επιρροή στα αγόρια τους, ότι δεν θα γίνουν κανονικοί άνδρες, σταδιακά προωθούν ένα νέο ανδρικό ιδεώδες που  αξιοποιεί τη σωματική και ηθική αυτοεπιβεβαίωση και υπεροχή.

 Είναι η εποχή που κατοχυρώνεται περισσότερο από ποτέ ο διαχωρισμός των ρόλων των φύλων.  Ο άνδρας, δεν απαιτεί μόνο την κυριαρχία επί των γυναικών αλλά και την κυριαρχία μεταξύ των ανδρών, όπου μια μειονότητα μπορεί να καταδυναστεύει τούς πολλούς.

Το φύλο προσδιορίζεται από την σεξουαλική συμπεριφορά και η αρρενωπότητα ταυτίζεται με την ετεροφυλοφιλία.

 Για να είσαι άνδρας σημαίνει να μην είσαι γυναίκα και να μην είσαι ομοφυλόφιλος.

 Η απόδειξη του ανδρισμού, απαιτεί τη συχνή επίδειξη σκληρότητας και την εκμετάλλευση των γυναικών.

 Ο βιασμός  παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη αύξηση κυρίως στις ΗΠΑ. Η πατριαρχία  ενθαρρύνει το βιασμό γυναικών σαν έκφραση ανδρικής κυριαρχίας.

 Ο βιασμός, κατά τον David Lisak (κλινικός ψυχολόγος) προϋποθέτει μίσος προς τον άλλο.

 Στο όνομα του ανδρικού ιδεώδους, ουσιαστικά  επιβάλλεται συναισθηματικός ακρωτηριασμός των ανδρών, παρόλο που άνδρες και γυναίκες έχουν τις ίδιες συναισθηματικές ανάγκες.

 Το ανδρικό πρότυπο, δεν επιτρέπει τίποτα θηλυπρεπές, απαιτεί υπεροχή, η οποία  μετριέται με το βαθμό της επιτυχίας, της εξουσίας, της κυριαρχίας επί των γυναικών και του θαυμασμού που απολαμβάνει ένας άνδρας.

Το μοντέλο του υπεραρσενικού, το συναντάμε και στις  διαφημίσεις, όπως σε τσιγάρα και ποτά.   Ο σκληρός και μοναχικός άνδρας της διαφήμισης  δεν έχει ανάγκη κανέναν, ακόμη και κάθε επαφή με τους ομόφυλους του, είναι μόνο για να τους ανταγωνιστεί.

Η υπερβολική επίδειξη ανδρισμού αποτελεί και ένδειξη ότι ο άνδρας φοβάται και ότι δεν αισθάνεται τόσο δυνατός, όσο ο ίδιος νομίζει, ότι θα έπρεπε να είναι.

 Άνδρες που αισθάνονται αδύναμοι και καταπιεσμένοι, από την αίσθηση ενός μη ολοκληρωμένου ανδρισμού συχνότερα κακοποιούν, εγκαταλείπουν ή και δολοφονούν γυναίκες. 

Στην καρδιά του προβλήματος  τέτοιων συμπεριφορών κρύβεται και η μεγάλη επιθυμία για την επιδοκιμασία και την αγάπη, από τον πατέρα ο οποίος δεν του είπε ποτέ ότι είναι επαρκείς.

 Ο ψυχολόγος Sidney Jourard  λέει, πως γυναίκες και άνδρες, έχουν τις ίδιες ψυχολογικές ανάγκες, που είναι η επιθυμία τους, να αγαπήσουν και να αγαπηθούν.

Κλείνοντας να πω, μήπως για να μπορέσουμε να αναθρέψουμε ένα καλύτερο είδος ανδρών, θα πρέπει να αναθρέψουμε ένα καλύτερο είδος πατεράδων;

 Ακόμη για να δοθεί, τέλος στην πατριαρχία και στις επιπτώσεις της:

  Θα πρέπει να επινοηθεί ένα άλλο είδος αρρενωπότητας,

 το οποίο θα αποσυνδέσει την σεξουαλικότητα από την αίσθηση του ανδρισμού.

Θα διαχωρίσει την  σεξουαλική επίδοση, από την αρρενωπότητα. Η αρρενωπότητα θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί από πολλά άλλα, εκτός από το πέος σε στύση και τη βία κατά των γυναικών και των παιδιών.

Σας ευχαριστώ

Συλβάνα Καρασαββίδου

Κοινωνική Λειτουργός Συστημική ψυχοθεραπεύτρια

Πρόεδρος «Μαζί για την οικογένεια και το παιδί»

Email Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΒΙΑ

Η ΒΙΑ ΕΝΤΟΣ ΜΑΣ ΚΑΙ Η ΒΙΑ ΕΞΩΘΕΝ

Της Αφροδίτης Ναθαναήλ, Ψυχίατρος-Ψυχαναλύτρια, Διευθύντρια Τμ. Οικογενειακής Θεραπείας Ψ.Ν.Θ.

Βρισκόμαστε σήμερα εδώ να συν – ομιλήσουμε για ένα θέμα που κατακλύζει την Ελληνική κοινωνία αλλά ειναι οικουμενικό. Καθημερινά γινόμαστε θεατές σε περιστατικά βίας που είτε στρεφονται εναντίον των γυναικών, των μειονοτήτων, των παιδιών και γενικά των ευάλωτων ανθρώπων. Όμως η βία προσβάλει όλα τα συστήματα που περιβάλουν το άτομο.

Προσβάλει την οικογένεια, το σχολείο, την γειτονιά, την πόλη στην οποία συμβαίνει. Όλοι πληττονται γιατί με τον τρόπο τους «όλοι» γνωρίουν και συνήθως σιωπούν. Λέει η Hana Arendt «Ο τρόπος που βιώνουμε εκ των ενδο την ζωή μας, αυτό που αφηγούμαστε στον εαυτό μας, για τον εαυτό μας,με σκοπό την αιολόγηση αυτών που κάνουμε είναι κατά βάση ένα ψευδος. Η αλήθεια βρίσκεται έξω, σε αυτό που πράττουμε».

Ο Ζαν Ζακ Ρουσσω (1762, Κοινωνικό Συμβόλαιο) λέει, «τα πρωτόγονα πάθη που στόχο έχουν την ευτυχία και την απόλαυση μας κάνουν να ασχολούμεθα μόνο με αντικείμενα που σχετίζονται με αυτά όταν όμως απομακρύνονται από τα αντικείμενα που μας εμποδίζουν, ασχολούμαστε περισσότερο με το εμπόδιο παρά με το αντικείμενο που προσπαθούμε να φτάσουμε». Έτσι ένα ολοκληρωμένο συναίσθημα γίνεται ενα μερικό συναίσθημα που δεν νοιάζεται για την δική μας ευτυχία, αλλά για την δυστυχία των άλλων.

Ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν στο βιβλίο του «Ρευστή Αγάπη», μιλάει για την μετα-νεωτερική εποχή μας όπου οι δεσμοί ανάμεσα στα ζευγάρια χαρακτηρίζονται είτε από χαλαρότητα, που σημαίνει οτι εύκολα μπορούν να αλλαξουν τα πράγματα όταν συγκρούονται οι επιθυμίες τους είτε από την άλλη, οι δεσμοί να καθίστανται ασφυκτικοί, να αλυσσοδένουν την σχέση και να την καθιστούν αφόρητη και αποπνυκτική. Η αποτυχία μιας σχέσης είναι αποτυχία της επικοινωνίας. Από την μία αναζητάμε την αμοιβαία ευχαρίστηση (ουτοπία) από την άλλη θέλουμε να αλλάξουμε τους άλλους (άλλη ουτοπία). Και τα δύο είναι απόρροια του έρωτα. Απόλυτες απόψεις για το πως πρέπει να είναι τα πράγματα και πως οι άλλοι.

Η πρώτη συνέπεια της επιθυμίας είναι για θαλπωρή και γαλήνη και η δεύτερη απόρροια της κτητικότητας του έρωτα που είναι ανεξελεγκτη και αφηνιάζει από την κατοχή. Αλήθεια, πως να βγει κανείς από την ατομική του ζωή και να έρθει «εις σαρκαν μίαν» με τον άλλον; Είναι μία ουτοπία. Κάθε έρωτας έχει κ ανθρωποφαγική διάσταση. Ο χειρότερος φόβος είναι ο χωρισμός. Όλοι οι ερωτευμένοι θέλουν να καταπνίξουν, να απαλείψουν την ετερότητα που τους χωρίζει από το αγαπημένο πρόσωπο. Πώς, όμως, να γίνει κάποιος αναπόσπαστο κομμάτι του άλλου; Πως να δεχτεί το «όπου πηγαίνω, θα έρχεσαι, ότι κάνω θα κάνεις, ότι δέχομαι θα δέχεσαι, ότι με πειράζει θα σε πειράζει, αν δεν μπορείς να είσαι όλα αυτά θα βρω τρόπο να σε κρατήσω για πάντα μαζί μου, ακόμα και να σε σκοτώσω».

Η βία και ο βίος είναι λέξεις ομόριζες και ομόηχες. Προέρχονται από τις σανσκριτικές λέξεις jivah, που σημαίνει ζωντανός και από την λέξη jiva που σημαίνει βία. Δύσκολο να ειπωθεί ένας ορισμός, κατά τον Deleuze, η βία είναι μία υπερβολική χρήση της δύναμης, μια συνέπεια ή μια συγκυρία της χρήσης της, χωρίς όμως η βία να είναι ενα συστατικό της δύναμης. Έτσι η ένοια του υπερβολικού είναι αυτή που μας θέτει τις παραμέτρους στο φάσμα του κανονικού και στα όρια της κανονικότητας. Η ουσία της βίας, έγκειται στον βίαιο χαρακτήρα της επιβολής. Η ζωή είναι αν-ήθικη, αβέβαιη, ρευστή και απρόβλεπτη. Όπου υπάρχει βία, ο εσωτερικός λόγος και ο εξωτερικός διάλογος δεν μπορεί να υπάρχει. Η πράξη είναι αυτή που εξουσιάζει τον λόγο. Κανείς δεν ακούει κανέναν. Σε κάθε πρόταση διαλόγου η βία καταστέλλει τον λόγο, τον ταπεινώνει και έτσι τον ακυρώνει. Ο λόγος γίνεται φτωχός και αβέβαιος χωρίς καμία ισχύ.

Η θεμελιώδης έννοια του ορίου είναι σχεδόν ανύπαρκτη, ως αναφορά στον εαυτό το όριο μέσα μας αλλά και ως αναφορά το όριο απέναντι στους άλλους. Η κοινωνία χάνει την συνοχή της όταν χρόνια κρίσης την διατρέχουν και τότε πλημμυρίζει από την οδύνη του τραύματος που έχει δημιουργηθει. Η πρωτόγονη καταστροφικότητα κυριαρχει και χάνεται το ενδιαφέρον για τον άλλον.

Από που προέρχεται η βία; Από την κατάργηση του εσωτερικού νόμου, την έλλειψη ενοχής, τον φόβο κατάρρευσης, τον φόβο θανάτου στη σχέση. Γι’ αυτόν που δρα βίαια η αλήθεια είναι μία και μοναδική, η πολλαπλότητα των άλλων παύει να είναι πολιτισμός και η διαφορετικότητα παύει να είναι αποδεκτή. Υπάρχει μεγαλύτερη τρομοκρατία από το να πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε την μοναδική αλήθεια; Γινόμενοι απόλυτοι, δογματικοί και άκαμτοι τόσο πιο πολυ βίαιοι είμαστε. Η βία που τοποθετείται από την πλευρά της αληθειας, είναι πηγή φανατισμού, έτσι ο Νίτσε ανέδειξε ένα είδωλο που υπηρέτησε με φανατισμό την βία.Τον παντοδύναμο άνθρωπο, με τις ξεχωριστές, «άρειες αρετές».

Οι μορφές της βίας είναι πολλές. Η βία στις γυναίκες, η βία στις μειονότητες, η βία στα παιδιά, η θρησκευτική, η πολιτική και η οπαδική βία. Η συνεχής υποτίμηση του άλλου δείχνει έναν ναρκισσισμό όπου το αδύναμο «εγώ» επιτίθεται στον όμοιό του, στον άλλον αδύναμο δηλαδή. Το «εμείς» εξαφανίζεται και κυριαρχεί το ανελέητο «εγώ». Ο πυρήνας της βίας έχει σαδομαζοχιστικά στοιχεία. Ο δράστης καταστρέφει την ζωή του (μαζοχισμός) αλλά με την πραξη του ασκεί έλεγχο και εξουσία στην ζωή του άλλου (σαδισμός). Συχνά καταστρέφουν τον άλλον αναζητώντας όχι τόσο την τιμωρία όσο μια ιστορία. Προσπαθούν να κάνουν απτή την διεργασία πένθους και να αποκτήσει αιτία η απώλεια του αντικειμένου. Αναζητούν το βλέμμα του άλλου, που θα δώσει νόημα στα βιωματά τους. Δεν το καταφέρνουν και τότε πράττουν. Έτσι με την συνεχή υποτίμηση του/των άλλου/ών δείχνει μία ναρκισσιστική ικανοποίηση. Ο μη νοηματοδοτούμενος ναρκισσισμός οδηγει σε παντοδυναμία, δηλαδή σε μία ψυχική αναπαράσταση χωρίς νοιάξιμο, χωρίς ικανοποίηση και χωρίς αγάπη.

Ο Φροϋντ χρησιμοποιεί την ένοια της βίας σε πολλά κείμενα. Η κεντρική ιδέα είναι το «πρώιμο εγώ» ή το «εγω-ευχαρίστηση», όπως το λέει, λειτουργεί μόνο κάτω από την αρχή της ευχαρίστησης και όχι κάτω από την αρχή της πραγματικότητας και αποβάλει αυτό που το ενοχλει προς τα έξω. Πριν όμως από την δημιουργία του «ψυχικού-εγώ» υπάρχει το «σωματικό-εγώ», αυτό είναι που πρώτα υποφέρει από τις ελλείψεις του περιβάλλοντος, πχ

την πείνα. Οι μηχανισμοί που χρησιμοποιεί το «πρώιμο-εγώ» είναι οι πρωτόγονοι μηχανισμοί άμυνας, η προβολή, η άρνηση, η σχάση, ο αποκλεισμός. Παρ’όλα αυτά κάτι σημαντικό κερδίζει το «εγώ». Διατηρείται η ακαιραιότητα του «εγώ» και δημιουργείται ο χώρος για την εξωτερική πραγματικότητα. Μια σχέση με την πραγματικότητα, που είναι παθολογική.

Σε όλες τις ανθρώπινες συμπεριφορές υπάρχει ένας συνδυασμός των ενορμήσεων της ζωής (χαρά, τρυφερότητα, επικοινωνίας, διατήρηση της σχέσης αγάπης, έρωτας) και των ενορμήσεων του θανάτου. Το άγχος κατάρρευσης σε ένα διωκτικό περιβάλλον, επέρχεται από την απειλή της ανασφάλειας και του τραυματικού (αδικία ή πόνος), που αναζωπυρόνονται κάθε φορά που το άτομο ένιωσε αυτά τα συναισθήματα κατά την διάρκεια της ζωής του. Πρώιμες, λοιπόν, αποτυχίες του περιβάλλοντος να εμπεριέχουν την βία των ενστίκτων (πχ πείνα) και να τις ικανοποιήσουν προκαλούν βίαιες εκφορτίσεις σημαντικής έντασης (φόβος) βρεφικής ηλικίας, όπου το άτομο κατακλύζεται από αυτές. Αυτό αφορά όλους μας και για να τα αντέξει το βρέφος χρειάζεται στοργή από το περιβάλλον.

Τα πρωτόγονα άγχη (εισβολής, καταστροφής και εκμηδένισης) και οι φαντασιώσεις που συνδέεονται με την επιθετικότητα και την ενόρμηση του θανάτου, οδηγούν σε κατάσταση πόλωσης και αποσύνδεσης με την ενορμηση της ζωής. Τότε το άτομο βρίσκεται εγκλωβισμένο σε διωκτικά άγχη (σχιζοπαρανοειδής θέση Klein). Αυτό συμβαίνει παρα πολύ νωρίς στους τέσσερις πρώτους μήνες της ζωής, γιατί το αδύναμο «εγώ» δεν μπορεί να αντέξει την ένταση των ενστίκτων. Ο πόνος έρχεται όταν αποτυγχάνει το περιβάλλον να ικανοποιήσει το βρέφος, οπότε αυτό βιώνει την ματαίωση. Τότε το «εγώ» διχοτομείται σε «καλό» και «κακό» και ενώ προβάλλει προς τα έξω το κακό, αυτό το απειλεί με κίνδυνο να το καταστρέψει και να το αφανίσει. Με τους κατάλληλους χειρισμούς και την διαθεσιμότητα του πρωτορχικού αντικειμένου (μητέρα), σιγα σιγα το εγω δυναμώνει και προστατεύει το μέσα και το εξώ, ενώνοντα και εξισορροπώντας το κοινό κομμάτι. Ο στόχος είναι να παραμείνουν ενωμένα τα καλά με τα κακα κομμάτια. Σε όλη την διάρκεια της ζωής όλοι οι άνθρωποι όταν βιώνουν μια απειλή, αναβιώνουν αυτούς τους φόβους και μπαινοβγαίνουν στην σχιζοειδή παρανοειδή θέση που απειλούν την συνοχή του ατόμου σε ολοκληρωμένο ψυχικό όργανο. Προκαλεί αφόρητη οδύνη η διχοτόμιση των δεσμών αλληλεγγύης. Χρειάζονται εφεδρίες για να μην καταρρεύσει το άτομο. Πότε καταρρεει; Όταν η ψυχική οργάνωση αποδιοργανώνεται όπως συμβαινει στην ψύχωση. Τότε η σωματοποιημένη βία είναι τόσο μεγάλη, τόσο απελπιστική που αρκετές φορές η μόνη λύση είναι βίαιη, ή να την στρέψει στον εαυτό ή στον άλλον. Στην καλύτερη περίπτωση να πάθει κατάθλιψη, στην χειρότερη να αυτοκτονήσει ή να σκοτώσει.

Είναι απαραίτητη η δημιουργια του μεταβατικού χώρου για να δημιουργηθεί το μεταβατικό αντικείμενο. Αυτό συμβαίνει με την δυνατότητα κρατήματος από την μητέρα (holding- Winnicott). Η αδυναμία δημιουργίας μεταβατικού αντικειμένου είναι αδυναμία για ονειροπώληση, για παιχνίδι στην φαντασία, για αυθεντικότητα. Η γλώσσα είναι αυτή που θα ενώσει την μητέρα με το παίδι και θα δημιουργήσει ένα νέο είδος αντικειμένου, πιο ολοκληρωμένο, γεμάτο ικανό για αγάπη για τον εαυτό και τον άλλον. Η μητέρα είναι αυτή που δίνει νόημα στο βρέφος. Η απώλεια του μεταβατικού αντικειμένου είναι αβάσταχτη

όταν χαθεί η εσωτερική αναπαράσταση. Τότε τα μεταβατικά αντικείμενα χάνουν το νόημά τους.

Ένα παιδί γίνεται πολλές φορές επιθετικό κατά την διάρκεια της αναπτυξής του. Χρειάζεται τότε το αντικείμενο την μητέρα να δώσει νόημα και να μπορεί να συμβολοποιήσει τις επιθέσεις του. Με την φωνή, το χάδι, το τραγούδι της συνδέει το σωαμτικό με το ψυχικό. Όταν όμως έχουμε μια τραυματισμένη μητέρα, η οποία φοβάται να εμπεριέξει την επιθετικότητα του παιδιού της και βλέπει το παιδί σαν εγκληματία, το κάνει να φοβάται να πιστέψει σε αυτά που αισθάνεται, να πιστέψει στην πραγματικότητα. Αντί να το κατανοήσει, το καταστέλει. Τότε ο θυμός κλιμακώνεται, μέχρι να φτάσει στο σημείο όπου το οργισμένο παιδί ξεσπάει και καταστρέφει. Μπορεί να περάσει κανείς ολόκληρη την ζωή του με αυτό το πρωτόγονο συναίσθημα, να μην πάρει την αγάπη που τόσο χρειάζεται μιας και δεν γνωρίζει πως να την ζητήσει.

Αντίστοιχα τα υποστηρικτικά συστήματα στην μετέπειτα ζωή είναι η οικογένεια και το σχολείο. Όταν αυτά δεν λειτουργούν ως υποστηρικτικά, έρχονται οι δομές ψυχικές υγείας να καλύψουν, όσο μπορούν, τα ελλείματα. Εκεί εμπεριέχονται οι διωκτικές και απειλητικές σχέσεις και βοηθούν να ωριμάσει και να επικρατήσει το καλό κομμάτι του ατόμου. Γιατί το ώριμο άτομο αποδέχεται την ματαίωση, δεν μπορεί να τα πράττει όλα και αυτός είναι ο ρόλος του οιδιποδείου. «Δεν μπορείς να τα έχεις όλα, υπάρχουν ηθικές αρχές και νόμοι που απαγορεύουν». Αυτό λέγεται πολιτισμός. Δεν μπορούμε να μην παίρνουμε υπόψη τις ανάγκες του άλλου. Οι κοινωνικοί θεσμοί είναι αυτοί που ρυθμίζουν την ακατέργαστη και βίαιη συμπεριφορά. Αλλά σήμερα και οι θεσμοί και οι νόμοι γίνονται παντοδύναμοι και απόλυτοι, πχ δείτε τι έγινε στο Ιράν. Μέχρι σήμερα παρόλους τους νόμους που ψηφίστηκαν, χώρες τις Αφρικής εξακολουθούν να εφαρμόζουν τον ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων σε ανυπεράσπιστα κορίτσαι. Υπάρχει μεγαλύτερη βία από την μη προσαρμογή στον πολιτισμό, στο όνομα ενός εθίμου; Αλλά και στην Ελλάδα, τα εγκλήματα τιμής ήταν πολύ συνηθισμένα τα προηγούμενα χρόνια ο νόμος του πατέρα, η τιμή του αδερφου, η δυστυχία της κόρης- πατριαρχία. Η απολυτότητα των θεσμών δεν μπορεί να είναι αδιαπραγμάτευτη στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Η εξουσία που ασκείται στο όνομα μιας υποταγής στους παντοδύναμους νόμους δημιουργεί νέες Αντιγόνες που θα θυσιάζουν την ζωής τους για τον σεβασμό της ζωής. Από την άλλη, ο Κώστας Ζερβός, μιλάει για ένα μοντέλο διαστροφής που λέει: «το ξέρω ότι η πραγματικότητα έχει περιόρισμούς, αλλά θα κάνω το δικό μου», το πιο απλό παράδειγμα «ξέρω τον Κ.Ο.Κ. αλλά εγώ έτσι οδηγώ, ακόμα και αν σκοτώσω», «ξέρω ότι είσαι διαφορετική ομάδα από εμενα, αλλά εγώ σε χτυπώ και σε σκοτώνω». Η διεστραμένη τάση να προβάλουμε τον εαυτό μας απέναντι στους άλλους με σκοπό όχι να κερδίσουμε κάτι αλλά να καταστρέψουμε ένα εμπόδιο που μας εμποδίζει. Ο φθόνος έχει να κάνει όχι ότι το υποκείμενο κατέχει αυτό που θεωρεί ώς πολύτιμο, αλλά ο τρόπος που ο άλλος είναι σε θέση να απολαμβάνει το αντικείμενο. Ο σκοπός είναι να καταστρεψει την ικανότητα του άλλου να απολαμβάνει το αντικείμενο, πχ. Όπου πηγαίνω θα έρχεσαι, ό,τι κάνω θα κάνεις, ό,τι δέχομαι θα δέχεσαι κτλ. Ξέρω ότι θέλεις να με αφήσεις γιατί δεν με αγαπάς ή δεν ταιριάζουμε αλλά εγώ θα σε χτυπήσω και θα σε σκοτώσω- μου ανήκεις και θα σε χρησιμοποιώ όπως θέλω. Δεν θα επιτρέψω να απολαύσεις την επιλογή σου να φύγεις. Η βία μαστίζει τις γυναίκες.

Η βία μέσα μας, η βία έξω από εμάς.

Αναρωτάται κάποιος γιατί οι άνθρωποί επιλέγουν να παραμένουν σε βίιαιες σχέσεις. Η απάντηση είναι γιατί αυτό τους είναι οικείο. Το είχαν βιώσει και στην οικογένειά τους. Μη παίρνοντας σταθερή αγάπη από την οικογένεια, που διαγεννεακά και οι ίδιοι οι γονείς δεν είχαν πάρει, μη έχοντας λοιπόν την εμπειρία της αγάπης, υπομένουν ελπίζοντας ότι κάποτε θα πάρουν την αγάπη που τόσο χρειάζονται.

Υπάρχουν επιλογές; Μόνον οι ειδικοί και οι δομές ψυχικής υγείας μας δίνουν ελπίδα ότι καταστροφικότητα δεν είναι η μοναδική αλήθεια. Συνδεόμενοι με δίκτυα ειδικών με διασύνδεση των δομών ψυχικής υγείας με την κοινότητα, τα σχολεία, την οικογένεια δημιουργούμε συμμάχουν για την αντιμετώπιση αυτής της οδύνης, της οδύνης της βίας. Η ψυχοθεραπευτική δουλειά επιτρέπει στο συναίσθημα της δυστυχίας να ξαναβρεί τον λόγο, να δημιουργηθεί ο εσωτερικός ακροατής σαν ένα ψιθύρισμα στην αρχή και σαν διάλογος στην πορεία.

Σε μια ανοιχτή πολυπολιτισμική κοινωνία τα θέματα που αφορούν το φύλο, το χρώμα, την θρησκεία, την σεξουαλική ταυτοτητα δεν είναι αυτά που μετράνε. Ο εστιασμός γίνεται στον χαρακτήρα και στην συμπεριφορά του ατόμου στην κοινωνία που ζει. Όταν το πετύχουμε, οι σχέσεις των ανθρώπων εξελίσσονται, διαφορετικά ένας νέος Μεσαίωνας μας περιμένει.