«Η αντιμετώπιση της βίας στην οικογένεια. Η παρέμβαση της Αστυνομίας»
Εισήγηση της Μπούσιου Μαρίας Υπαστυνόμου Β΄ - Ψυχολόγου
Γραφείο Ενδοοικογενειακής Βίας Α.Τ. Λευκού Πύργου
Η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα ευρύτερο διαχρονικό κοινωνικό πρόβλημα που σχετίζεται με πολλούς παράγοντες και που συντείνει στην εμφάνιση πολλών προβλημάτων.
Η Anita Vestal (Domestic Violence and Mediation: Concerns and Recommendations, 2007) στρέφει τη συζήτηση από τη μελέτη μεμονωμένων επεισοδίων βίας στην κουλτούρα βίας. Παλαιότερα, υπήρχε η αντίληψη ότι είναι ιδιωτική υπόθεση «αυτός είναι ο άντρας σου, ακόμα κι αν δεν σου φέρεται καλά, θα υποφέρεις σιωπηλά» «τι θα πει ο κόσμος αν χωρίσεις». Επίσης, η κακοποίηση αποτελούσε έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο συνέτισης και πειθαρχίας. Ο Καζαντζάκης στο βιβλίο του αναφορά στο Γκρέκο, περιγράφει την πρώτη του ημέρα στο σχολείο ως εξής. Ο πατέρας παραδίδει τον γιο στο δάσκαλο λέγοντας: «Το κρέας δικό σου, τα κόκκαλα δικά μου. Μην τον λυπάσαι, δέρνε τον, κάνε τον άνθρωπο». « Έγνοια σου, έχω το εργαλείο που κάνει ανθρώπους» ο δάσκαλος και έδειξε τη βίτσα. Σήμερα, με τον Νόμο 3500/2006 οι εκπαιδευτικοί έχουν νομική υποχρέωση να αναφέρουν άμεσα περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος μαθητή τους, που διαπίστωσαν ή τους καταγγέλθηκε, στον Διευθυντή της σχολικής μονάδας, ο οποίος, εν συνεχεία, υποχρεούται να ενημερώσει άμεσα τον αρμόδιο Εισαγγελέα ή την αστυνομική Αρχή
Σύμφωνα με τον Νόμο 3500/2006 η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα έγκλημα που διώκεται αυτεπάγγελτα. Αυτεπάγγελτη δίωξη σημαίνει ότι η υποβολή μήνυσης, καταγγελίας ή απλής αναφοράς στις διωκτικές αρχές, αρκεί για να εφαρμοστεί ο Νόμος. Εκτός από αυτόν που έχει δεχτεί την ενδοοικογενειακή βία και οποιοσδήποτε άλλος έχει το δικαίωμα να καταγγείλει στις αρχές περιστατικό το οποίο διαπίστωσε ότι συνέβη. Εφόσον η αστυνομία ενημερωθεί για μια καταγγελία, ξεκινάει να τη διερευνά. Ακόμα και αν το θύμα δεν επιθυμεί την ποινική δίωξη του δράστη, αυτός θα αναζητηθεί, εφόσον έχουμε αυτόφωρο αδίκημα, προκειμένου να συλληφθεί και να οδηγηθεί στον Εισαγγελέα.
Δυστυχώς δεν καταγγέλλονται όλα τα περιστατικά στις διωκτικές αρχές. Ο σκοτεινός αριθμός των αδικημάτων ενδοοικογενειακής βίας εκτιμάται ότι είναι μεγάλος.
Η καταγγελία μπορεί να γίνει στο 100 είτε τηλεφωνικά, είτε με γραπτό μήνυμα, όπου θα αναφέρεται:
• Ακριβή διεύθυνση
• Ονοματεπώνυμο
• Είδος επείγουσας ανάγκης (π.χ. «κινδυνεύει η ζωή μου», «δέχομαι βία από το/τη σύζυγό μου»)
Ακόμα και αν το περιπολικό μετά από κλήση στο 100 φτάσει στο σημείο αλλά δεν διαπιστώσει π.χ. δεν ανοίγει κανένας την πόρτα και υπάρχει ησυχία, θα διαταχτεί τις επόμενες ημέρες να γίνει διερεύνηση του περιστατικού από το κατά τόπο Αστυνομικό Τμήμα ή Γραφείο Ενδοοικογενειακής Βίας.
Καταγγελία μπορεί να γίνει στα Αστυνομικά Τμήματα και τα Γραφεία Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας. Στη Θεσσαλονίκη λειτουργούν δύο Γραφεία, το ένα στο Αστυνομικό Τμήμα Λευκού Πύργου και το άλλο στο Αστυνομικό Τμήμα Αμπελοκήπων – Μενεμένης. Οι Υπηρεσίες Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας της Ελληνικής Αστυνομίας λειτουργούν σε όλη την χώρα. Στην επίσημη ιστοσελίδα της Ελληνικής Αστυνομίας www.astynomia.gr υπάρχουν διαθέσιμα τα στοιχεία επικοινωνίας με τα Αστυνομικά Τμήματα της Χώρας, τα στοιχεία επικοινωνίας των Υπηρεσιών Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας και χρήσιμες πληροφορίες για τη σχετική νομοθεσία.
Ο Νόμος 3500/2006 ορίζει τις μορφές ενδοοικογενειακής βίας ως εξής:
• Ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη (άρθρο 6)
• Ενδοοικογενειακή παράνομη βία και απειλή (άρθρο 7)
• Βιασμός και κατάχρηση σε ασέλγεια (άρθρο 8)
• Ενδοοικογενειακή προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας (άρθρο 9)
Ως θύμα ορίζεται τόσο το μέλος της οικογένειας στο οποίο τελέστηκε η αξιόποινη πράξη όσο και ο ανήλικος που ήταν παρών στις αξιόποινες πράξεις.
Όταν επιλαμβανόμαστε σε περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας:
1. Φροντίζουμε το θύμα και ο δράστης να βρίσκονται σε διαφορετικούς χώρους
2. Αρχικά δίνουμε χρόνο στο θύμα για να ηρεμήσει και έπειτα προχωράμε στη λήψη κατάθεσης. Αρχικά το αφήνουμε να αφηγηθεί και στη συνέχεια κάνουμε διευκρινιστικές ερωτήσεις. Έχουμε στο νου μας να αποφύγουμε τη δευτερογενή θυματοποίηση. Αρχικά εστιάζουμε στα δύο τελευταία εικοσιτετράωρα προκειμένου να δούμε αν έχουμε αυτόφωρο αδίκημα και στη συνέχεια παίρνουμε ένα ιστορικό και καταγράφουμε και παρελθοντικά περιστατικά βίας.
3. Όταν αναφέρεται τραυματισμός, χορηγούμε παραγγελία για ιατροδικαστική εξέταση.
4. Ενημερώνουμε το θύμα:
• για φορείς που παρέχουν υπηρεσίες αρωγής όπως ξενώνες φιλοξενίας και υπηρεσίες ψυχολογικής, νομικής υποστήριξης (προτρέπουμε να πάρουν τηλέφωνο στο 15900)
• για τη δυνατότητα επιβολής περιοριστικών όρων στο δράστη (π.χ. να απομακρυνθεί από την οικία)
• για τη διαδικασία της ποινικής διαμεσολάβησης όταν προβληματίζεται για την ενδεχόμενη διάλυση της οικογένειας σε περίπτωση καταδίκης του δράστη. Στην ποινική διαμεσολάβηση, εφόσον το δέχεται το θύμα και εφόσον ο δράστης αποδέχεται να τηρήσει κάποιες προϋποθέσεις του Νόμου, αντί να γίνει δίκη, ο δράστης παρακολουθεί συνεδρίες με ψυχολόγο. Αν όμως δεν ολοκληρώσει το πρόγραμμα με τον ψυχολόγο ή αν ενώ δεσμευτεί ότι θα παρακολουθήσει δεν παρουσιαστεί ποτέ, τότε ανασύρεται η δικογραφία και η ποινική διαδικασία συνεχίζεται κανονικά, χωρίς να επιτρέπεται πλέον υποβολή νέου αιτήματος για ποινική διαμεσολάβηση.
Συνήθως το θύμα είναι μπερδεμένο, έχει ανάμεικτα συναισθήματα:
• Θυμό για τον δράστη και την κακοποίηση που υπέστη
• Φόβο να μην αγριέψει περισσότερο ο δράστης μετά την καταγγελία και γίνουν χειρότερα τα πράγματα
• Ανησυχία να μην τον βλάψει με την υποβολή μήνυσης
«Κάντε του συστάσεις, να μη λερωθεί το ποινικό του μητρώο»
(μητέρα δράστη)
• Ντροπή
• Ανησυχία για το πώς θα βιωθεί αυτή η κατάσταση από τα παιδιά
Τα θύματα όπως και οι θύτες, προέρχονται από όλα τα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, ανεξαρτήτως εθνικότητας, θρησκείας και πολιτισμικού πλαισίου, ακόμα και αν σε κάποιες περιπτώσεις αυτοί οι παράγοντες λειτουργούν ενισχυτικά. Συναντούμε δυσκολίες με αλλοδαπές από άλλα πολιτισμικά πλαίσια όπου η βία είναι ανεκτή, το να χτυπήσει ο άντρας τη γυναίκα δεν θεωρείται κακό και αρμόδια για την επίλυση διαφορών είναι η κοινότητά τους και όχι η αστυνομία. Οι γυναίκες αυτές αν καταγγείλουν στην αστυνομία, θα απομονωθούν από την κοινότητα και αυτό λειτουργεί αποτρεπτικά.
Μέσα από τις αφηγήσεις των γυναικών αναδύεται μια υποσυνείδητη πεποίθηση ότι έχουν την υποχρέωση να κάνουν τη σχέση τους να πετύχει, γι’ αυτό και δεν φεύγουν. Μια άλλη δυσλειτουργική πεποίθηση είναι ότι έχουν επενδύσει πολύ χρόνο και προσπάθεια στη σχέση και είναι απρόθυμες να φύγουν.
Η ενδοοικογενειακή βία υπάρχει σε όλα τα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα. Οι δράστες σε κάποιες περιπτώσεις είναι χρήστες ουσιών και σε κάποιες άλλες ψυχικά ασθενείς που δεν λαμβάνουν τη φαρμακευτική τους αγωγή και δεν παρακολουθούνται από ειδικό ψυχικής υγείας. (Οι διαγνώσεις που έχουμε συναντήσει σε τέτοια περιστατικά είναι σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, τοξική ψύχωση, άνοια). Τονίζω ότι το χαρακτηριστικό που έχουν οι δράστες είναι ότι δεν λαμβάνουν αγωγή και δεν παρακολουθούνται από ειδικό ψυχικής υγείας. Δε θέλω να δοθεί λάθος μήνυμα, δεν είναι όλοι οι ψυχικά πάσχοντες δράστες ή εν δυνάμει δράστες. Στις περιπτώσεις που έχουμε έναν ψυχικά πάσχοντα σε κρίση που προκάλεσε επεισόδιο ενδοοικογενειακής βίας, ενημερώνουμε Εισαγγελέα για να ακολουθηθεί η διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις. Σε άλλες περιπτώσεις το προφίλ του δράστη είναι κάτοχος πτυχίων και μεταπτυχιακών με καλή οικονομική κατάσταση.
Συνήθως κατά την απολογία τους αρνούνται τις κατηγορίες και τη σοβαρότητα της κατάστασης «δεν έκανα τίποτα σπουδαίο, τα μεγαλοποιούν, μην τους ακούτε»
Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις οι δράστες υποβάλουν και αυτοί μήνυση σε βάρος του θύματος για ενδοοικογενειακή βία ή για ψευδή καταμήνυση. Όταν είναι προφανές ότι αυτό γίνεται για λόγους αντεκδίκησης, ενημερώνουμε τον Εισαγγελέα Ποινικής Δίωξης ο οποίος έχει την αρμοδιότητα να διατάξει μετά τον σχηματισμό δικογραφίας σε βάρος του θύματος, να αφεθή ελεύθερο.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Ο κόσμος εξελίσσεται, η αντίληψη μας για την ενδοοικογενειακή βία αλλάζει, όπως και η αντίληψη για τον ιδιωτικό και τον δημόσιο βίο μας και αυτό επηρεάζει και τη Νομοθεσία. Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας είναι ένα ευρύ και περίπλοκο φαινόμενο που αποτελεί κομμάτι της σύγχρονης κοινωνίας. Συνδέεται με πολλά κοινωνικά προβλήματα, επομένως δεν αποτελεί ιδιωτική υπόθεση, αλλά κοινωνική παθογένεια. Καλούμαστε ο καθένας από την πλευρά του να φερθεί με επαγγελματισμό και υπευθυνότητα για την αντιμετώπισή του.
