Ανήλικος θύμα ενδοοικογενειακής βίας
Θεοφανώ Παπαζήση
Αν. καθηγήτρια

1. Άσκηση γονικής μέριμνας και επιμέλειας. Κακή άσκηση.
Όταν το 1983 η γονική μέριμνα αντικατέστησε της πατρική εξουσία, η οποία ήταν απόλυτο δικαίωμα εξουσίας του πατέρα στο τέκνο χωρίς όρια, πλην της θανάτωσης, χρειάστηκε να προσδιοριστεί η έννοιά της ως δικαιώματος και υποχρέωσης. Κριτήριο για κάθε απόφαση των γονέων ή του δικαστηρίου που αφορά το τέκνο, είναι το συμφέρον του (1511 ΑΚ). Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του τέκνου, την εκ-προσώπησή του ενώπιον των αρχών και τη διοίκηση της περιουσίας του.
Η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανα-τροφή του, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του (άρθρου 1518 ΑΚ). Η λήψη σωφρονιστικών μέτρων επιτρέπεται μόνον εφόσον αυτά είναι παι-δαγωγικής αναγκαία και δεν θίγουν την αξιοπρέπεια του τέκνου (παρ. 2).
Η παραβίαση του λειτουργήματος της επιμέλειας συνεπάγεται την αφαίρεση της επιμέλειας από τον γονέα που ασκήσει κακώς ή καταχρη-στικώς το λειτούργημά του μετά από αίτηση του άλλου γονέα, συγγενών ή του εισαγγελέα (1532 &1 ΑΚ). Η επιμέλεια μπορεί να ασκηθεί από τον άλλο γονέα ή από τρίτο πρόσωπο, φυσικό ή νομικό πρόσωπο (1533 ΑΚ). Ο εισαγγελέας σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις διατάσσει κάθε πρόσφορο μέσο για την προστασία του ανηλίκου μέχρι την έκδοση της απόφασης του δικαστηρίου στο οποίο πρέπει να απευθυνθεί εντός 90 ημερών με δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης εντός επιπλέον 90 ημερών.

2. Ενδοοικογενειακή βία.
Οι σχέσεις των μελών της οικογένειας δεν είναι πάντοτε αυτές που αναμένεται. Η βία στην οικογένεια είναι παλαιά όσο και η οικογένεια. Ο νόμος 3500/2006 απαγορεύει (άρθρο 2) την άσκηση κάθε μορφής βίας μεταξύ των μελών της οικογένειας.
Θύμα οικογενειακής βίας θεωρείται και κάθε πρόσωπο, μέλος στην οικογένεια, στην οποία τελέσθηκε αξιόποινη πράξη και ο ανήλικος ε-νώπιον του οποίου τελείται μία από τις αξιόποινες πράξεις που προβλέ-πονται στον νόμο.
Δράστες είναι και πρόσωπα που παρέχουν υπηρεσίες κοινωνικής μέριμνας σε φορείς δημόσιους ή ιδιωτικούς (άρθρο 6 § 5).
Μορφές ενδοοικογενειακής βίας είναι η βία, η απειλή, η κατάχρηση σε ασέλγεια, η ενδοοικογενειακή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, ο βιασμός και άλλες καθώς και πράξεις που τελούνται ενώπιον ανηλίκου μέλους της οικογένειας, χωρίς το ίδιο το πρόσωπο να κακοποιείται.

3. Εφαρμογή στην πράξη της απομάκρυνσης.
Στην πράξη όταν υπάρχει βία στην οικογένεια, αυτή καταγγέλλεται από την κοινωνική υπηρεσία ή το σχολείο ή την αστυνομία στην εισαγ-γελία ανηλίκων, που οφείλει να διατάξει χωρίς καθυστέρηση έρευνα είτε από την αστυνομία είτε από την κοινωνική υπηρεσία ανάλογα με την πε-ρίπτωση. Αν αποδειχθεί η παραμέληση ή κακοποίηση, το παιδί απομα-κρύνεται από το οικογενειακό περιβάλλον. Η απομάκρυνση μπορεί να είναι άμεση ή μετά την έρευνα ανάλογα με την περίπτωση.
Παρακολούθηση. Όταν υπάρχει παραμέληση ή κακή άσκηση του γονεϊκού ρόλου των γονέων θα αρκούσε η επιμέλεια της κοινωνικής υ-πηρεσίας, η οποία θα μπορούσε να ασκηθεί με συνεδρίες των γονέων και των παιδιών, μαζί ή χωριστά, συμμετοχή τους σε ομάδες, στις οποίες θα μπορούσαν να έχουν κάποιας μορφής «εκπαίδευση», ώστε να βελ-τιωθούν οι σχέσεις τους. Αυτό είναι εφικτό και το καλύτερο, γιατί τα παιδιά δεν απομακρύνονται από την οικογένεια και η σχέση των μελών της, ακόμη και ο χαρακτήρας τους, μπορεί να βελτιώνεται.
Απομάκρυνση. Η απομάκρυνση του παιδιού είναι συνήθως τραυμα-τική γι’ αυτό, ακόμη και στις χειρότερες περιπτώσεις γονέων. Μετά την απομάκρυνση συχνά το παιδί τοποθετείται σε φορέα παιδικής προστασί-ας.
Η τοποθέτηση σε φορέα παιδικής προστασίας γίνεται με κριτήρια όχι πάντα επιστημονικά, αλλά περίπου τυχαία. Θα πρέπει να υπάρχει
-θέση σε κάποιο φορέα,
-το παιδί να έχει συγκεκριμένη ηλικία, διότι οι φορείς θέτουν όρια στην εισαγωγή,
-ο φορέας κατά προτίμηση να μην βρίσκεται μακριά από τον τόπο κατοικίας του.
Ένα πρόβλημα είναι η ψυχική κατάσταση του παιδιού καθώς και τα τραύματα που αυτό έχει υποστεί. Πολλά παιδιά λόγω των ψυχικών τους τραυμάτων, τα οποία δεν μπορούν να αντέξουν, έχουν τάσεις ακραίας συμπεριφοράς ή φυγής. Στα ιδρύματα παρότι υπάρχει ψυχολόγος και κοινωνικοί λειτουργοί δεν είναι πάντα ο κατάλληλος χώρος για κάθε παι-δί, είτε διότι είναι πολλά τα παιδιά και το προσωπικό δεν επαρκεί είτε διότι το παιδί έχει ανάγκη εξειδικευμένης ψυχικής θεραπείας.

4. Υπόθεση εργασίας: Καταγγέλλεται στην αστυνομία βιασμός 13χρονου κοριτσιού. Ο δράστης συλλαμβάνεται. Στην ανάκριση που διε-νεργείται νόμιμα με παρουσία ψυχολόγων διαπιστώνεται ότι το παιδί εί-ναι και θύμα μαστροπείας. Το θύμα ανακρίνεται νόμιμα επί όσο χρόνο χρειαστεί και καταθέτει για όλα όσα μπορεί.
Μετά το τέλος των ανακρίσεων οι δράστες προφυλακίζονται και το θύμα απομακρύνεται από την οικογένεια και πρέπει να μεταφερθεί που; σε φορέα παιδικής προστασίας??
Τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας έχουν δικαίωμα για ηθική συμπα-ράσταση από νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, που λει-τουργούν υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλ-ληλεγγύης και τις κοινωνικές υπηρεσίες των οργανισμών τοπικής αυτο-διοίκησης (άρθρο 21 § 1, ν. 3500/2006).
Πολύ περισσότερο τα θύματα βιασμού ή σεξουαλικής εκμετάλ-λευσης έχουν αυτή την ανάγκη.
Στην πράξη δεν υπάρχει η κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή για την πραγματική αρωγή των θυμάτων.

Λύσεις;
Αναδοχή; Θα μπορούσε η αναδοχή να είναι λύση το πρόβλημα των παιδιών που απομακρύνονται από την οικογένειά τους; Οι υποψήφιοι ανάδοχοι γονείς ζητούν παιδιά κυρίως προσχολικής ηλικίας.
Τα εφηβάκια και πάντως τα παιδιά με βαρύ προσωπικό παρελθόν ή σεξουαλική κακοποίηση δεν είναι πάντα εύκολο να τοποθετηθούν σε αναδοχή.
Αλλά και αν κάποιοι θα ενδιαφέρονταν να αναλάβουν ένα σεξουαλι-κά κακοποιημένο παιδί, πως θα το ανέτρεφαν;
Η αγάπη αρκεί για να επουλώσει τέτοια τραύματα;
Ένα παιδί πληγωμένο και κακοποιημένο απαιτεί ειδική θεραπευ-τική φροντίδα, η οποία κοστίζει πολύ χρήμα και χρόνο.
Οι ανάδοχοι γονείς σπάνια θα έχουν τέτοια εκπαίδευση ή ικανότητα.

Έλλειψη ειδικών δομών
Η τοποθέτηση σε κάποια από τις δομές που υπάρχουν δεν είναι εύ-κολη, όχι μόνον επειδή τα περισσότερα ιδρύματα παιδικής προστασίας δεν δέχονται παιδιά μεγαλύτερα των 12 ετών. Αλλά ακόμη και αν το δε-χθούν δεν έχουν την κατάλληλη ψυχοθεραπευτική υποδομή για την αντι-μετώπιση τέτοιων περιστατικών, ούτε το παιδί θα αισθανθεί άνετα σε ένα τέτοια περιβάλλον. Τα άλλα παιδιά, που δεν είναι «αγγελάκια», τι συμπεριφορά θα επιδείξουν απέναντί του;
Ποια δομή θα ήταν κατάλληλη για την υποδοχή ενός τέτοιου παιδιού, το οποίο χρειάζεται μακρά και επίπονη ψυχοθεραπεία;
Η παιδοψυχιατρική κλινική ενός Νοσοκομείου μπορεί να είναι κα-τάλληλος χώρος; ΟΧΙ.
Στις παιδοψυχιατρικές κλινικές των Νοσοκομείων δεν υπάρχει η δυ-νατότητα τέτοιας μακράς νοσηλείας.

Που θα τοποθετηθεί ένα τέτοιο παιδί;
Τι προγράμματα θεραπείας υπάρχουν;
Πρόγραμμα θεραπείας δεν υπάρχει!

5. Πρόταση

Τα παιδιά που απομακρύνονται από την οικογένειά τους λόγω κακής άσκησης, μπορεί να είναι
- κακοποιημένα σεξουαλικά, ψυχολογικά ή σωματικά.
- απλώς να έχουν κάποια ψυχική διαταραχή
- να έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης, αλλά βαθιά ψυχικά τραύ-ματα
- να έχουν χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, χωρίς να είναι ανίκανα

Αυτά τα παιδιά και άλλα όμοια έχουν ανάγκη από ειδικό προστα-τευτικό περιβάλλον στο οποίο να δέχονται θεραπεία, για όσο χρόνο χρειαστεί και παράλληλα να ακολουθούν το ανάλογο εκπαιδευτικό πρό-γραμμα.
Αυτό απαιτεί μικρές θεραπευτικές ομάδες, οι οποίες να διαθέτουν το χώρο στον οποίο θα στεγάσουν τα παιδιά αυτά. Μονάδες με το φιλό-δοξο όνομα «σπίτι του παιδιού», στελεχωμένες με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, έχουν ήδη δημιουργηθεί από το Υπουργείο. Οι μονάδες αυτές εξυπηρετούν μόνον τις ανάγκες της συμπαράστασης των ανηλίκων ενώπιον των δικαστικών αρχών στην ανάκριση ή όπου χρειαστεί.

Αν είχαν νοικιαστεί από το Υπουργείο διαμερίσματα ικανά να στε-γάσουν 4-5 παιδιά με αυτά τα ειδικά χαρακτηριστικά το κάθε ένα, άλλα για παιδιά με ψυχοπαθητικά προβλήματα, άλλα πολυ-τραυματισμένα από την κακοποίηση κλπ., στα οποία τα παιδιά θα διαβιούσαν και συγχρόνως θα υπήρχε θεραπευτικό πρόγραμμα για κάθε παιδί, μετά το χρόνο που χρειάζεται τα παιδιά αυτά θα είχαν πάρει την φροντίδα που χρειάζεται.

Τα προγράμματα αυτά δεν υπάρχουν, το κενό είναι τεράστιο και τα κακοποιημένα παιδιά εντάσσονται σε φορείς παιδικής προστασίας, οι ο-ποίοι δεν έχουν την δυνατότητα να ασκήσουν τέτοια εξειδικευμένη φρο-ντίδα.
Και ?????

Συμπέρασμα
Η ουσιαστική φροντίδα της οικογένειας με προβλήματα από τις κοι-νωνικές υπηρεσίες μπορεί να αντιμετωπίσει επί τόπου τα προβλήματα παραμέλησης ή και κακοποίησης. Η κακοποιητική συμπεριφορά μπορεί να εκτοξεύεται σε κάποιες περιπτώσεις και από τα παιδιά στους γονείς, ως αντίδραση.
Σε περίπτωση κινδύνου ή κακοποίησης, σκόπιμη θα ήταν σε κάποιες περιπτώσεις απομάκρυνσης, η ύπαρξη ειδικών θεραπευτικών δομών για την τοποθέτηση των ψυχικά τραυματισμένων παιδιών.