Θεσσαλονίκη 7 Νοεμβρίου 2022
Επιστημονική Ημερίδα «Η Βία κατά των Γυναικών»
«Άνδρας αυτός ο άλλος»
Φίλες και φίλοι,
Στην σημερινή σύντομη ομιλία μου, θα προσπαθήσω να φωτίσω πλευρές της ανδρικής ταυτότητας και του ανδρισμού, όπως αυτές διαμορφώθηκαν στο χρόνο.
Φέρσου «σαν άνδρας». Αυτός είναι «αληθινός» άνδρας, και άλλες παρόμοιες εκφράσεις που κυριαρχούν και στις μέρες μας, δηλώνουν ως ένα βαθμό, ότι το χρωμόσωμα Υ, δεν είναι αρκετό για να προσδιορίσει το ανθρώπινο αρσενικό, αλλά απαιτείται και προσπάθεια.
Ο Γάλλος φιλόσοφος Pierre Bourdieu λέει: Για να επαινέσεις έναν άνδρα, αρκεί να του πεις πως είναι «άνδρας», και πως το να είσαι άνδρας, σημαίνει να είσαι εξ αρχής σε θέση ισχύος.
Από τη γέννηση της πατριαρχίας οι άνδρες, θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως όντα, κάτι παραπάνω από τις γυναίκες.
Η ιστορία της πατριαρχίας είναι γνωστή και από την Παλαιά Διαθήκη.
Ο θεός, δημιούργησε τον κόσμο χωρίς θηλυκή παρέμβαση. Έπλασε πρώτα τον άνδρα και μετά τη γυναίκα.
Η ανδρική κυριαρχία, θεωρούνταν ως δώρο θεού προς τους άνδρες, οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να πεθάνουν υπέρ της ανδρικής εξουσίας.
Την πατριαρχική εξουσία την συναντούμε και στην ελληνική μυθολογία.
Στους αρχαίους λαούς, ο ανδρισμός θεωρείτο απόλυτη ηθική αξία, ενώ η ομοφυλοφιλία δεν συμβάδιζε με την θηλυκότητα.
Η ομοφυλοφιλική διαπαιδαγώγηση των νέων, ήταν μέσο μετάβασης στον κόσμο των ανδρών και φάση ζωής, για την είσοδο στην ετεροφυλόφιλη αρρενωπότητα.
Η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν τόσο ευγενική πράξη, που ο Σόλων την απαγόρευσε στην κοινωνία των δούλων.
Στην αρχαία Ρώμη ο πατέρας πατριάρχης, είχε το απόλυτο δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε κάθε μέλος του οίκου του.
Το ερώτημα, που απασχόλησε τις κοινωνίες στη συνέχεια, από την εποχή του Διαφωτισμού ως και στις μέρες μας, είναι, αν η αρρενωπότητα αποτελεί βιολογικό δεδομένο, ή ιδεολογικό κατασκεύασμα, όπως υποστηρίζουν οι Κονστρουκτιβιστικές θεωρίες(Constructivism: θεωρία γνώσης που υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι δημιουργούν γνώση και νοήματα από μία αλληλεπίδραση μεταξύ των εμπειριών τους και των ιδεών τους)
Οι βιολογικές θεωρίες αναφέρουν, πως η βιολογία καθορίζει την υπόσταση του αρσενικού και του θηλυκού.
Τα δύο φύλα είναι φτιαγμένα, μόνο να αναπαράγονται και όλες οι διαφορές αρχίζουν και τελειώνουν, με τους όρχεις και τις ωοθήκες.
Ο μικρός αριθμός των ωαρίων και το πλήθος των σπερματοζωαρίων, δηλώνει την υπεροχή των ανδρών έναντι των γυναικών.
Ο David Barash καθηγητής ψυχολογίας στην Ουάσιγκτον προσπαθεί να αποδείξει ότι ο βιασμός είναι φυσιολογικός για τον άνδρα, αντλώντας παραδείγματα από το ζωικό και το φυτικό βασίλειο.
Η βιολογία στα τέλη του 18ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως βάση για τον περιορισμό της γυναίκας στο μητρικό της ρόλο. Ο άνδρας παραμένει το κριτήριο για τον προσδιορισμό της γυναίκας και παρουσιάζεται σαν το τελειότερο δείγμα της ανθρωπότητας.
Οι Κονστρουκτιβιστικές θεωρίες από την άλλη,
Αναφέρουν πως για την αρρενωπότητα, δεν υπάρχει ένα και μοναδικό πρότυπο, που να ισχύει για κάθε τόπο και για κάθε εποχή.
Η αρρενωπότητα είναι μια έννοια πολιτισμική, αποτελεί μια ιδεολογία που προσπαθεί να δικαιολογήσει την ανδρική κυριαρχία.
Η Μάργαρετ Μείντ αμερικανίδα ανθρωπολόγος, μελέτησε ιθαγενείς πληθυσμούς και διαπίστωσε την ύπαρξη ενός ευρέως φάσματος, ανδρικών και γυναικείων στερεότυπων, αλλά και μια μεγάλη ποικιλία σχέσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Η αρρενωπότητα διαφέρει ανάλογα με τις εποχές, τις φυλές και τις ηλικίες των ανθρώπων και η οποία μαθαίνεται, κατασκευάζεται και αλλάζει στο χρόνο.
Κατά συνέπεια, το μεγάλο φάσμα των συμπεριφορών διαψεύδει την υπεροχή του βιολογικού παράγοντα.
Ο άνδρας της Βιομηχανικής εποχής
Κατά τη Βιομηχανική περίοδο, η μετεξέλιξη της οικονομίας, από αγροτική σε βιομηχανική, προκαλεί τεράστιους κραδασμούς και επιφέρει ευρύτερες ανακατατάξεις στην οργάνωση των κοινωνιών και κυρίως στις σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Ουσιαστικά η βιομηχανική εποχή ορίζει και το τέλος της ανδρικής παντοδυναμίας. Αφού οι άνδρες αναγκάζονται να απομακρυνθούν από το σπίτι για να εργασθούν και έτσι η παρουσία τους στο σπίτι γίνεται σπανιότερη.
Τα αγόρια της βιομηχανικής κοινωνίας δεν βρίσκουν πλέον, στο πρόσωπο του πατέρα τη δική τους ταύτιση, όπως συνέβαινε πριν. Αφού ο πατέρας απουσιάζει για μεγάλα χρονικά διαστήματα και έτσι αναζητούν υποκατάστατα ταύτισης αλλού, όπως σε ήρωες της περιπέτειας της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου.
Η αναζήτηση ανδρικής δύναμης στην βιομηχανική εποχή, μετατοπίζεται και στη συσσώρευση Πλούτου.
Οι άνδρες προκειμένου να αισθανθούν και πάλι δυνατοί επιδίδονται στον πλουτισμό και στην εξουσία που τους παρέχει το χρήμα.
Την ίδια εποχή τα καθήκοντα των γυναικών διευρύνονται λόγω της απουσίας των ανδρών τους.
Οι γυναίκες αντιλαμβάνονται, πως μπορούν να ανταποκριθούν σε περισσότερους ρόλους, από ότι προηγούμενα.
Ενώ οι γυναίκες στην Αμερική, περισσότερο από ότι στην Ευρώπη, διεκδικούν δικαίωμα στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή, οι άνδρες από τη μεριά τους, εκφράζουν την απέχθεια τους για το νέο είδος γυναίκας, που διεκδικεί και υπερασπίζονται έντονα το διαχωρισμό των φύλων.
Η διαφοροποίηση επιδιώκεται με κάθε τρόπο.
Το ποδόσφαιρο για παράδειγμα και το μπέιζμπολ μονοπωλούνται από τους άνδρες ως τα δημοφιλέστερα στον ανδρικό πληθυσμό αθλήματα, προκειμένου να τονίσουν τον διαχωρισμό των φύλων.
Καθιερώνεται επίσης, ο θεσμός των προσκόπων που έχει σκοπό να «σώσει» τα αγόρια από την εκθήλυνση και την διαφθορά του αστικού πολιτισμού.
Επινοούνται ήρωες όπως ο καουμπόι κατεξοχήν αρρενωπός, βίαιος, ακούραστος πολεμιστής, συνοδευόμενος από το άλογο, το φαλλικό περίστροφο και το αλκοόλ, αλλά ποτέ καταπιεσμένος από τις γυναίκες.
Πηγή δύναμης είναι και οι πόλεμοι μεταξύ των λαών, οι οποίοι επιβεβαιώνουν την ανδρική ισχύ.
Οι παγκόσμιοι πόλεμοι για παράδειγμα και η άνοδος του Χίτλερ αποτέλεσαν ασυνείδητα, την υπόσχεση της ανδρικής αποκατάστασης, και την απελευθέρωση της συγκρατημένης βίας των ανδρών.
Οι πόλεμοι δηλαδή, έστω και προσωρινά θέτουν τέρμα στην ανδρική αγωνία για την ταυτότητά τους.
Οι άνδρες ξαναβρίσκουν τον παραδοσιακό τους ρόλο, το ρόλο του πολεμιστή, του βίαιου, του ισχυρού.
Στην εποχή του Διαφωτισμού μεγαλώνει ακόμα περισσότερο το ρήγμα μεταξύ ανδρών και γυναικών. (τέλος 17ου και αρχές 18ου αιώνα)
Οι Γαλλίδες μάχονταν για ένα νέο κοινωνικό ιδεώδες, που περιελάβανε την κοινωνική άνοδο της γυναίκας και τα ανθρώπινα δικαιώματά της. Διεκδικούν το δικαίωμα στη γνώση, τον έρωτα και αρνούνται το γάμο χωρίς έρωτα.
Ενώ οι ανδρικές αξίες την εποχή αυτή ξεθωριάζουν, οι γυναίκες από τη μεριά τους, επιβάλλουν την παρουσία τους.
Σε διάστημα λίγων γενεών (1871 1914) εμφανίζεται ένας νέος τύπος γυναίκας, ο οποίος απειλεί σοβαρά τη διαχωριστική γραμμή των δύο φύλων.
Χάρη στις δημοκρατικές ιδέες, η μόρφωση των γυναικών γίνεται πραγματικότητα. Τα πανεπιστήμια παραχωρούν θέσεις στις γυναίκες, οι οποίες διεκδικούν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, διεκδικούν ίσες αποδοχές, για ίση προσφορά εργασίας.
Αυτό αναστατώνει, όχι μόνο τους παραδοσιακούς αλλά και τους δημοκράτες άνδρες. Νοιώθουν να απειλούνται από το νέο πλάσμα που ήθελε να κάνει ότι και αυτοί.
Η αγωνία των ανδρών μπροστά στην εξομοίωση των φύλων μεγαλώνει, όχι μόνο από την απειλή απώλειας των εξουσιών, αλλά και την απειλή απώλειας της ταυτότητα τους.
Το τέλος του 19ου αιώνα χαρακτηρίζεται από την κορύφωση του πολέμου ενάντια στις γυναίκες και την επαναφορά του διαχωρισμού.
Φιλόσοφοι ψυχολόγοι, βιολόγοι και ανθρωπολόγοι, προσπαθούν να καταδείξουν τη γυναικεία κατωτερότητα και αναγνωρίζουν ως μοναδικό προορισμό των γυναικών τη μητρότητα.
Οι άνδρες τρομοκρατημένοι από τις φεμινιστικές διακηρύξεις και φοβισμένοι από τη μητρική επιρροή στα αγόρια τους, ότι δεν θα γίνουν κανονικοί άνδρες, σταδιακά προωθούν ένα νέο ανδρικό ιδεώδες που αξιοποιεί τη σωματική και ηθική αυτοεπιβεβαίωση και υπεροχή.
Είναι η εποχή που κατοχυρώνεται περισσότερο από ποτέ ο διαχωρισμός των ρόλων των φύλων. Ο άνδρας, δεν απαιτεί μόνο την κυριαρχία επί των γυναικών αλλά και την κυριαρχία μεταξύ των ανδρών, όπου μια μειονότητα μπορεί να καταδυναστεύει τούς πολλούς.
Το φύλο προσδιορίζεται από την σεξουαλική συμπεριφορά και η αρρενωπότητα ταυτίζεται με την ετεροφυλοφιλία.
Για να είσαι άνδρας σημαίνει να μην είσαι γυναίκα και να μην είσαι ομοφυλόφιλος.
Η απόδειξη του ανδρισμού, απαιτεί τη συχνή επίδειξη σκληρότητας και την εκμετάλλευση των γυναικών.
Ο βιασμός παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη αύξηση κυρίως στις ΗΠΑ. Η πατριαρχία ενθαρρύνει το βιασμό γυναικών σαν έκφραση ανδρικής κυριαρχίας.
Ο βιασμός, κατά τον David Lisak (κλινικός ψυχολόγος) προϋποθέτει μίσος προς τον άλλο.
Στο όνομα του ανδρικού ιδεώδους, ουσιαστικά επιβάλλεται συναισθηματικός ακρωτηριασμός των ανδρών, παρόλο που άνδρες και γυναίκες έχουν τις ίδιες συναισθηματικές ανάγκες.
Το ανδρικό πρότυπο, δεν επιτρέπει τίποτα θηλυπρεπές, απαιτεί υπεροχή, η οποία μετριέται με το βαθμό της επιτυχίας, της εξουσίας, της κυριαρχίας επί των γυναικών και του θαυμασμού που απολαμβάνει ένας άνδρας.
Το μοντέλο του υπεραρσενικού, το συναντάμε και στις διαφημίσεις, όπως σε τσιγάρα και ποτά. Ο σκληρός και μοναχικός άνδρας της διαφήμισης δεν έχει ανάγκη κανέναν, ακόμη και κάθε επαφή με τους ομόφυλους του, είναι μόνο για να τους ανταγωνιστεί.
Η υπερβολική επίδειξη ανδρισμού αποτελεί και ένδειξη ότι ο άνδρας φοβάται και ότι δεν αισθάνεται τόσο δυνατός, όσο ο ίδιος νομίζει, ότι θα έπρεπε να είναι.
Άνδρες που αισθάνονται αδύναμοι και καταπιεσμένοι, από την αίσθηση ενός μη ολοκληρωμένου ανδρισμού συχνότερα κακοποιούν, εγκαταλείπουν ή και δολοφονούν γυναίκες.
Στην καρδιά του προβλήματος τέτοιων συμπεριφορών κρύβεται και η μεγάλη επιθυμία για την επιδοκιμασία και την αγάπη, από τον πατέρα ο οποίος δεν του είπε ποτέ ότι είναι επαρκείς.
Ο ψυχολόγος Sidney Jourard λέει, πως γυναίκες και άνδρες, έχουν τις ίδιες ψυχολογικές ανάγκες, που είναι η επιθυμία τους, να αγαπήσουν και να αγαπηθούν.
Κλείνοντας να πω, μήπως για να μπορέσουμε να αναθρέψουμε ένα καλύτερο είδος ανδρών, θα πρέπει να αναθρέψουμε ένα καλύτερο είδος πατεράδων;
Ακόμη για να δοθεί, τέλος στην πατριαρχία και στις επιπτώσεις της:
Θα πρέπει να επινοηθεί ένα άλλο είδος αρρενωπότητας,
το οποίο θα αποσυνδέσει την σεξουαλικότητα από την αίσθηση του ανδρισμού.
Θα διαχωρίσει την σεξουαλική επίδοση, από την αρρενωπότητα. Η αρρενωπότητα θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί από πολλά άλλα, εκτός από το πέος σε στύση και τη βία κατά των γυναικών και των παιδιών.
Σας ευχαριστώ
Συλβάνα Καρασαββίδου
Κοινωνική Λειτουργός Συστημική ψυχοθεραπεύτρια
Πρόεδρος «Μαζί για την οικογένεια και το παιδί»
Email Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
